Ένα Κάστρο, όχι τόσο σημαντικό, ως προς το μέγεθος του, που θα πρέπει να ερευνηθεί, βρίσκεται στην περιοχή των Νέων Κυδωνιών, του Μπαλτζικιού! Συγκεκριμένα καταλαμβάνει την βορινή απόληξη του μεγάλου οροπεδίου της Πλάτης και αποτελεί τμήμα του Μεγάλου Προϊστορικού Οικισμού που βρίσκεται εκεί. Είναι το Κάστρο της Κυδώνας, που αναφέρεται από τον Buondelmonti το 1420, στα χρόνια των Γατελούζων (Cidonea) και τον Porcachi (Cidona) το 1576, μετά την άλωση.

Πρόκειται για ένα μικρό κάστρο, που καταλαμβάνει 2706 περίπου τ.μ, στη βορινή, απόκρημνη άκρη της Πλάτης, επάνω από το λιμανάκι των Νέων Κυδωνιών! Ένα τείχος, πάχους 2 μέτρων, από ημιλαξευμένη πέτρα στις παρειές και μικρότερη με κουρασάνι στο μέσον, κλείνει τη νότια πλευρά προς το οροπέδιο, με δύο κυκλικούς πύργους, τάφρο και πύλη ανάμεσα τους, Υπάρχει επίσης τείχος περιμετρικό που στην βορινή, απόκρημνη πλευρά υποσημαίνεται στο χείλος. Μέσα υπάρχουν θεμέλια κτισμάτων και βρίσκεται ο Άγιος Σπυρίδωνας, που φιλοξενούσε στήλη με τις φολίδες των Γατελούζων και φυτική διακόσμηση.

Ο Οικισμός της Κυδωνιάς Κυδώνα του Μητροπολιικού κώδικα του 16^ου αι. βρισκόταν στην ρεματιά του Κάλαμου, με τους ναούς του Αγίου Νικολάου και Ταξιάρχη, τα λιθόστρωτα και τα θεμέλια των σπιτιών.

Ήταν σίγουρα μεγάλος οικισμός, από τα Βυζαντινά χρόνια, αυτά των Γατελούζων και την πρώιμη Τουρκοκρατία και έχει σίγουρα σχέση με την ίδρυση των Νέων Κυδωνιών (Αιβαλί) της Μικρασιατικής Περαίας.

Γι’ αυτό και προστατευόταν από το Κάστρο, στην απόκρημνη αυτή θέση. Διότι σίγουρα μέσα σ’αυτό, πιθανόν να διέμεναν Άρχοντες του τόπου, με εκκλησία και δεξαμενή (δεν εντοπίστηκε) και φρουρά. Και ερχόμαστε στα φορολογικά κατάστιχα του 1548. Στον Ναχιγιέ του Κόρακα, η Cidona έχει 91 Χριστιανικά σπίτια, αλλά και 14 Μουσουλμανικά! Όπως και σε ανάλογους οικισμούς με κάστρα, αυτός ο αριθμός Μουσουλμάνων, αποτελούσε, σύμφωνα με την άποψη μου την Οθωμανική Φρουρά του κάστρου, που εξακολουθούσε να υφίσταται και να λειτουργεί ίσως και του Διοικητή της περιοχής. Το 1671 έχουμε πια 129 Μουσουλμανικά σπίτια (δεν αναφέρονται τα χριστιανικά). Πιστεύω ότι το Κάστρο υφίσταται ακόμα, με κάποια φρουρά. Δεν ξέρουμε πότε οι κάτοικοι ανέβηκαν στο Οροπέδιο, του σημερινού χωριού, εγκαταλείποντας την κοιλάδα. Πάντως το Baylitche-Keui (γκρεμισμένο χωριό),του Ch Gouffier, του 1782, ήταν εδώ.

Βοηθήματα Μάκη Αξιώτη, Περπατώντας τη Λέσβο, τομ Α, Κ. Καμπουρίδης η Λέσβος τον 16^ο αι.

το Κάστρο της Κυδώνας

δέσποζε στην περιοχή

με τείχη πλάτους 2 μ.

με πέτρα και κουρασάνι

είχε μέσα κτίσματα

και τον Άγιο Σπυρίδωνα

με την στήλη «των Γατελούζων»