Δ. Οικισμός Νταγαμής (39^ο21.4118-26^ο13.0056)

Ανηφορίζοντας τον δρόμο της Ποταμιάς, στην δυτική όχθη του ποταμού, συναντάμε ένα γεφυράκι, το οποίο περνά επάνω από ένα παραπόταμο που κατηφορίζει από την πλαγιά της Ίσσας. Αυτό το ρέμα ονομάζεται «της Παναγιάς», την οποία θα δούμε σε άλλη δημοσίευση. Δίπλα στο γεφύρι, ξεκινά ένας αγροτικός δρόμος προς το βουνό. Προς τις ΒΑ πλαγιές της Ίσσας. Βρίσκουμε ένα παρακλάδι προς τα ανατολικά και εμείς συνεχίζουμε το ανέβασμα νότια, με το ρέμα δυτικά μας. Το ποτάμι εδώ παρουσιάζει μια άγρια ομορφιά! Τα ηφαιστειακά πετρώματα του βουνού έχουν «σκιστεί» βαθιά σχηματίζοντας χαράδρες με αλλεπάλληλους καταρράκτες, με όρθια βράχια, που συνδυάζουν, μαζί με την χλωρίδα, μια επιβλητική, υπέροχη εικόνα! Παλιά ο δρόμος σταματούσε σε μια μάντρα. Τώρα συνεχίζει προς τα ανατολικά και φτάνει στη μάνδρα του Αθ. Θεοδωρέλλη. Εδώ είναι η θέση ενός μεγάλου Αρχαίου οικισμού ! Μεγάλη η έκταση του, εμφανίζει στην ελαιόφυτη πλαγιά θεμέλια κτισμάτων, αρκετά από τα οποία ολοκληρώνονται σε ορθογώνια , πιθανόν τα σπίτια, από αλάξευτους , αλλά και λαξευμένους λίθους, πολλοί από τους οποίους, είναι διπλοί πεσσοί, από τις πόρτες, πακτωμένοι στο έδαφος. Εμφανίζονται και θεμέλια από ορθογώνια κτίσματα, με περισσότερους λαξευμένους λίθους, ίσως κάποιας δημόσιας χρήσης. Σ’ένα από αυτά, σε ένα επίπεδο πλάτωμα του οικισμού, που λατρεύται σαν Αι Γιώργης, δεν υπάρχουν μέλη χριστιανικού ιερού και πιθανόν οι εντυπωσιακοί λαξευμένοι λίθοι του αρχαίου κτίσματος, «να το αγίασαν»! Υπάρχει και το απαραίτητο πηγάδι , με τους λίθους στην περιφέρεια του, που σαν ξεροπήγαδο έχει κλείσει! Σ’όλη την έκταση είναι σκορπισμένη άφθονη κεραμική. Κεραμίδες από τις στέγες, τούβλα από τις δομές και κομμάτια από μεγάλα μεγάλα χρηστικά αγγεία από ερυθρό πηλό, υπάρχουν παντού .Ένα από τα υπέροχα , αρχέγονα, πιθάρια του οικισμού, φυλασσόταν στην μάντρα. Διάσπαρτα σε μεγάλους αριθμούς είναι και τα όστρακα από μικρά κτενωτά ερυθρά, τεφρά και μελαμβαφή αγγεία! Εκείνο που προκαλεί εντύπωση είναι οι δύο μεγάλες λεκάνες Ελαιόμυλων Trapetum (οι μεγαλύτερες στο νησί), κυπελοειδείς, από τις οποίες έχουν αφαιρεθεί οι ομφαλοί, προφανώς για άλλη μεταγενέστερη χρήση. Επίσης οι πολλές δομές των ελαιόμυλων του οικισμού, με τις τέσσερεις βάσεις και τους τρεις, κυκλικούς ληνούς των ελαιοπιεστηρίων που βρίσκονται στον χώρο! Πρόκειται για ένα αγροτικό, μεγάλο οικισμό των Ρωμαϊκών χρόνων, με την ελαιοπαραγωγή και ελαιουργία , σαν κύριο προϊόν, όπως και τώρα! Πρόκειται για την τελευταία θέση του βουνού της Ίσσας, που συνεχίζει μετά το οροπέδιο του Αμαλού!

του Ρωμαϊκού οικισμού

με τα κτίσματα του

τις μεγάλες λεκάνες

τις βάσεις

και τους ληνούς των ελαιόμυλων

τα υπέροχα πιθάρια

και την άφθονη κεραμική