1548, πρώιμη Τουρκοκρατία και ο «Μαλλιόντας» υπάρχει σαν χριστιανικό χωριό, αρκετά μεγάλο, με 70 οικογένειες. Πληρώνουν 8243 Άσπρα, κύρια για το σιτάρι και από αυτά τα 840 προορίζονται για τις ελιές και μόνο τα 15 για το λάδι.

Το ποτάμι από το γεφύρι και αφού δεχτεί τον ΒΑ του κλάδο, τον Βούρκο όπως θέλουν να τον λένε, σχηματίζει μια κοιλάδα, με αρκετά περιβόλια, ελιές και μικρά σπιτάκια, έναν τόπο που πιθανόν να φιλοξενούσε τον οικισμό. Από εκεί και πέρα, έρχεται από βαθιά, γεμάτο νερά, πλατάνια και ξεχασμένα περιβόλια, δίπλα στο κεντρικό αυλάκι, που κατηφορίζοντας έδινε ζωή και θόρυβο στους νερόμυλους, που δούλευαν «εν παραλλήλω».

Κάθετα αυλάκια στο μυλαύλακο, μοίραζαν το νερό από τις αθάνατες πηγές. Γύρω τα ηφαιστειακά πετρώματα δεν έχουν πια στα σέτια, στα αλώνια, τα «σιτηρά», ούτε τα αμπέλια, παρά μόνο τις ελιές και τα αμέτρητα πρόβατα. Ο δρόμος, στην ανατολική όχθη, φθάνει ψηλά, στο ισκιωμένο από πλατάνια ποτάμι και περνά απέναντι. Εδώ και το ξύλινο γεφύρι.

Επάνω από αυτό στέκεται φρουρός ο ωραιότατος πρώτος νερόμυλος του Γρηγόρη Καταχανά, με την επιγραφή του 1880. Και φυλάγει πραγματικά την έξοδο από τη χαράδρα του ποταμού, ένα υπέροχο στενό και κατάφυτο από πλατάνια πέρασμα, που κατεβάζει τα νερά των πηγών του Αγίου Κωνσταντίνου. Το ποτάμι έρχεται από τα τρίσβαθα των βουνών, φτάνει μέχρι τις απαρχές του Βούλγαρη, μια βαθιά χαρακιά στα αρχαία βουνά, από τα μέρη των Χυδήρων, πανάρχαιοι δρόμοι, γι’ αυτό και σπαρμένοι με αρχαίους περίβολους και πύργους. Εμείς θα βρούμε τις πηγές, σ’ έναν τόπο που η Άνοιξη, ξεχασμένη τόσο βαθιά, είχε ρίξει τα χρώματα χωρίς μέτρο.

* Στην έρευνα ήταν ο Μάκης Παυλέλλης και ο Στρατής Αξιώτης.

** Μάκης Αξιώτης, Υδρόμυλοι στη Λέσβο, Αιολίδα 2009

Το ποτάμι με τα περιβόλια...

...που στενεύει ψηλά

...με επιβλητική χαράδρα

...με ξεχασμένα σέτια γύρω

...με πλατάνια παντού

...σπαρμένο με νερόμυλους

...με τον πρώτο στο στενό

...από το 1880

...κοντά στο ξύλινο γεφύρι

...με πρόβατα παντού.