Το μεσαιωνικό καστράκι ή καστέλι καταλαμβάνει την κορυφή του ασβεστολιθικού υψώματος και είναι κατασκευασμένο από την ίδια πέτρα και το κουρασάνι. Κοντά στην κορυφή όμως, στη δυτική του πλευρά, έως και τον κάθετο γκρεμνό της χαράδρας της Καρκαβούρας, βρήκαμε ερείπια (λιθοσωρούς και άφθονη κεραμική) σπιτιών, ενός άγνωστου οικισμού που επεκτείνεται και στη βορεινή πλαγιά, πάντοτε κάτω από την προστασία του μικρού κάστρου.

... με κεραμική αγγείων

Αλάξευτες ασβεστόπετρες ενός μεσαιωνικού χωριού, με άφθονα κομμάτια από πιθάρια, κεραμίδια, τούβλα με τις γνωστές αύλακες και όστρακα χρηστικών αγγείων. Σ’ αυτά συμπεριλαμβάνονται και κομμάτια με εφυάλωση, καθώς και ένας κακοπαθημένος χάλκινος Φόλλης με το Μ (σαραντανούμμιο), Βυζαντινός αλλά μη χρονολογήσιμος.

... και τούβλα σπιτιών

Το Καστέλι της Αγιάσου χρονολογήθηκε από τους αρχαιολόγους ανάμεσα στον 9ο και 10ο αιώνα, με μια μεταγενέστερη φάση (στη δυτική πλευρά) του 13ου αι..* Νεώτερα νομισματικά ευρήματα τοποθετούν την ύπαρξη του Οχυρού, αλλά τώρα και του οικισμού σε δύο περιόδους: Μια Βυζαντινή του 8ου - 9ου αι. και μία των Γενοβέζων Γατελούζων (1355 - 1462).

Η ΝΔ γωνία του οχυρού

Το οχυρό έχει σχεδόν τετράγωνη κάτοψη (περίπου 50 x 50 μ.). Το επίπεδο τμήμα της κορυφής πέφτει δυτικά στην πλαγιά (τώρα σέτια καλλιέργειας). Σώζεται σε ύψος 2 περίπου μέτρων η ανατολική πλευρά (πλάτος 1,60 μ.), η ΒΔ γωνία, τμήμα της βορεινής πλευράς (1,80 μ. πλάτος), η οποία συνεχίζεται με θεμέλιο και μικρό τμήμα, και η δυτική πλευρά (προς το λιθόστρωτο).

... με τις δύο φάσεις

Εδώ παρατηρούνται οι δύο οικοδομικές φάσεις του οχυρού και ίσως η ύπαρξη κάποιας πύλης. Η νότια πλευρά έχει καταστραφεί από τη σημερινή πρόσβαση και δίπλα στο ναΐσκο του Ταξιάρχη, η στέρνα μάλλον είναι η cisterna του αρχικού οχυρού. Ένας αρράβδωτος εντοιχισμένος κίονας δείχνει την ύπαρξη ναού μέσα στο κάστρο.

 ... το ανατολικό τείχος

Μας απασχόλησε μια πληροφορία, την οποία συζητούμε. Ανάμεσα στα κάστρα του νησιού κατά την άλωση (1462) που αναφέρει ο Λατίνος επίσκοπος Λέσβου σε επιστολή του στον Πάπα Πίο το Β΄**, είναι και αυτό του Αυγερινού. Εκεί αναφέρεται σα Μόλιβος ή Αυγερινός***.

... και το βορεινό

Το κάστρο απασχόλησε πολλούς συγγραφείς που το ταύτισαν με αυτό του Μολύβου, των Αγίων Θεοδώρων (Αρχαία Άντισσα) ή και του Κόρακα (Κλειούς). Εμείς θα προτείνουμε μια άλλη άποψη. Στα οθωμανικά κατάστιχα φόρων τού 1548 έχουμε την καταγραφή στο Ναχιγιέ Kelemiye του οικισμού Αυγερινός ή Αγιάσος με 144 χριστιανικές οικογένειες.****

... με τη συνέχειά του στην πλαγιά

Μπορούμε λοιπόν να προτείνουμε σαν «Κάστρο του Αυγερινού» το καστρέλλι με τον οικισμό του (Λεσβιακός Ανάβατος) και τους γύρω οικισμούς της περιοχής. Ο μεγάλος περίβολος του Ξυλόκαστρου, ψηλά στο Σκοτεινό, δεν παρουσιάζει σοβαρά οικιστικά λείψανα γύρω του ή μέσα σ’ αυτό. Στα ίδια κατάστιχα ο Μόλυβος αναφέρεται απλά ως Molova.

Η κολώνα

(Το άρθρο και η επισήμανση είναι συλλογική εργασία του Μάκη Παυλέλη, του Γιώργου Λιμήτσιου, του Απόστολου Μακαρατζή και δική μου.)

Και ένας σημερινός κάτοικος

* Στρατής Μολίνος: «Κάστρα και Καστρέλλια», Αθήνα 1984, σ. 28.
** Ήταν ο Βενέδικτος («Μεσαιωνικά Τετράδια» 1996 σ.123) ή ο προ αυτού Λεονάρδος ( Κ. Μουτζούρης, «Λεσβιακά», τ. Δ΄, 1962, σ. 55).
*** «arces ipsius insulae Aygerinos seu Molivos, Saneti Theodori et Herissos» (Κ. Μουτζούρης ο.ε.δ.).
**** Μεταφράστρια: Ευαγγελία Μπαλτά, Ερευνήτρια Ινστιτούτου Νεοελληνικών Ερευνών.