Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι λιόφυτοι λόφοι γύρω από τα Πάμφιλα. Είδαμε τον Ανεμόμυλο και τη Βίγλα, προς τα βόρεια, και το Βουνάρι επάνω στο οποίο είναι κτισμένο το χωριό. Ένας άλλος λόφος, ο οποίος υψώνεται επάνω από τον κεντρικό δρόμο, φιλοξενώντας στους πρόποδες σπίτια, το νεκροταφείο και τη δεξαμενή του χωριού, είναι ο Ατήγανος.

... με τα προϊστορικά ευρήματα (1996)

Εκτείνεται δυτικά των Παμφίλων, έχει ένα μικρό αλσύλλιο από πεύκα και φθάνει έως την παράκαμψη. Εδώ επάνω, το 1998 εντοπίστηκαν ευρήματα αρχαίας εγκατάστασης και κυρίως όστρακα χειροποίητα προϊστορικής θέσης, πυριτόλιθος και μυλόλιθοι.

Εντυπωσιακά μέσα στον ελαιώνα

Αφήνοντας το χωριό προς τα βόρεια, έχουμε αριστερά την «Πετρόμαντρα» και δεξιά την επίπεδη έκταση του ελαιώνα. Εδώ μέσα, πριν το 1992, ο παπα Φώτης, ο «κοσμοκαλόγερος αρχιμανδρίτης», άφησε τη σφραγίδα του, με τον Άγιο Λουκά, μια εκκλησία τρουλωτή, βαρυφορτωμένη στολίδια, όπως ψηφιδωτά, μέλη από παλιούς ναούς (κυρίως ωραία κιονόκρανα κιονίσκων) που μάζευε στις πορείες του (όπου μπόλιαζε και τις αχλαδιές), κομμάτια μαρμάρου σε διακοσμητικά μοτίβα, άφθονη κεραμοπλαστική, αμέτρητα τόξα και αψίδες με τούβλα, και όλο το κτίσμα με την κόκκινη μιστεγνιώτικη πέτρα (ιγνιβρίτη).

 ... ο Άγιος Λουκάς

Κάτι σα βυζαντινός, σταυροειδής ναός, ατέλειωτος με την πόρτα να χάσκει σκοτεινή. Παραδίπλα είναι το ερώτημα που θα μείνει αναπάντητο. Ο Μεγάλος Πύργος, που θυμίζει της Θεσσαλονίκης, κι αυτός με τα ίδια υλικά, θα παραμείνει ένα μυστήριο για τις προθέσεις του «ιερού λευίτη» ίσως να ιδρύσει ένα μοναστηριακό ερημητήριο. Δύο άλλα κτίσματα συνοδεύουν το συγκρότημα.

 ... με ωραίο ψηφιδωτό

Ένα θέμα που με απασχόλησε, είναι τα μαρμάρινα κομμάτια κρήνης που βρίσκονται εντοιχισμένα. Στον εξωτερικό τοίχο βρίσκεται η μαρμάρινη πλάκα με τα στόμια και στο ύψος του εδάφους, ο ένας πεσσός. Ο άλλος βρίσκεται ελεύθερος στο κτήμα και φέρει χαραγμένο κυπαρίσσι, με γερμένη την κορυφή, επάνω στην καμπή της οποίας στηρίζεται μισοφέγγαρο. Σώζονται και άλλα θραύσματα της κρήνης, με ωραία σχοινοειδή ταινία και τμήμα του οξυκόρυφου τόξου.

... και με τη βρύση

Αυτό με κάνει να πιστεύω ότι αυτή η υπέροχη οθωμανική κρήνη είναι αυτή που στόλιζε την πλατεία των Παμφίλων και την κατεδάφισαν πριν από χρόνια. Ένα υπέροχο μνημείο, που ευτυχώς από τα ερανίσματα του παπα-Φώτη μάς δίνει μια ιδέα τού πώς ήταν κατασκευασμένη. Ίσως από το Χασάν Πασά Τζεζάερλη.