Συνήθης σύγχρονη πρακτική είναι η πραγματοποίηση δημοσκοπήσεων για τη σφυγμομέτρηση της κοινής γνώμης σχετικά με την ασκούμενη από τα κόμματα και την κυβέρνηση πολιτική. Ανάμεσα στα ερωτήματα που τίθενται είναι και αυτό στο οποίο οι πολίτες καλούνται να απαντήσουν ποιον θεωρούν «καταλληλότερο πρωθυπουργό». Οι εταιρείες δημοσκοπήσεων ανακοινώνουν τα αποτελέσματα της έρευνάς τους, αλλά δεν αποκαλύπτουν με ποια κριτήρια οι ερωτώμενοι κάνουν την αξιολόγησή τους και την επιλογή τους. Είναι αλήθεια αυτό που τονίζει κάποιος διανοούμενος, ότι ο λαός αντιμετωπίζει αμφιθυμικά τον ηγέτη του: το συμφέρον και οι προσδοκίες τον περιβάλλουν με κατανόηση και αγάπη, αλλά ο ανικανοποίητος εγωισμός του τον φορτώνει με ευθύνες και αντιπάθεια. Πράγματι, σήμερα οι άνθρωποι σκέπτονται όχι με το μυαλό τους, αλλά με τη «τσέπη» τους και θεωρούν ικανό ηγέτη αυτόν που μπορεί να αυξήσει το εισόδημά τους ή να διορίσει τα παιδιά τους σε κάποια δημόσια θέση, ανεξάρτητα από το κόστος που μπορεί αυτό να έχει για το σύνολο! Η περίπτωση ανακαλεί στη μνήμη μου κάτι εκθέσεις που δίναμε εμείς οι εκπαιδευτικοί στα παιδιά και τα καλούσαμε να μας πουν ποιον θεωρούν «καλό καθηγητή». Οι πιο πολλοί απαντούσαν πως «καλός καθηγητής» είναι αυτός που βάζει μεγάλους βαθμούς και επιτρέπει στους μαθητές να κάνουν ό,τι επιθυμούν χωρίς καμιά συνέπεια! Οι απαντήσεις έδειχναν πόσο τα κριτήρια των μαθητών ήταν ανορθόδοξα και λανθασμένα.

Οι πολίτες που καλούνται να εκφέρουν αξιολογική κρίση είναι αντικειμενικοί και αμερόληπτοι; Γνωρίζουν, άραγε, ποιες είναι οι αρετές που πρέπει να συγκεντρώνει κάποιος, για να θεωρηθεί ικανός πολιτικός ηγέτης, κατάλληλος να κυβερνήσει ένα λαό; Μήπως οι εκτιμήσεις τους είναι επιπόλαιες και στηρίζονται πιο πολύ στο συναίσθημα παρά στη λογική; Αν και το πρόβλημα δεν είναι ποιος είναι «καταλληλότερος για πρωθυπουργός», αλλά ποιος είναι «κατάλληλος για πρωθυπουργός». Γιατί αυτός που είναι «καταλληλότερος» από κάποιον άλλο δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη πως είναι και «κατάλληλος» για κάποιο έργο. Όπως αυτός που είναι πλουσιότερος από κάποιον άλλο, δηλαδή έχει πιο πολλά, δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη πως είναι πολύ πλούσιος.

Όμως, το πρόβλημα έχει και μιαν άλλη διάσταση. Το ερώτημα καλεί τους πολίτες να συγκρίνουν ανόμοια πράγματα. Πώς είναι δυνατό να συγκριθεί κάποιος που έχει δοκιμαστεί επί σειρά ετών στη θέση του πρωθυπουργού με κάποιον που δεν έχει υπηρετήσει σε αυτή τη θέση, αλλά απλώς την επιδιώκει; Μετά τον θάνατο του Ετεοκλή και του Πολυνείκη, παιδιών του Οιδίποδα και μοναδικών διαδόχων του θηβαϊκού θρόνου, σε μια μονομαχία την εξουσία κατέλαβε δικαιωματικά ο θείος τους Κρέων. Ο Σοφοκλής στην Αντιγόνη του βάζει τον Κρέοντα να τονίζει στις προγραμματικές του δηλώσεις μετά την ανάληψη της εξουσίας και την άνοδό του στον θρόνο της Θήβας πως «αμήχανον παντός ανδρός εκμαθείν// ψυχήν τε και φρόνημα και γνώμην, πριν αν // αρχαίς τε και νόμοισιν εντριβής φανή» (στ. 175-177), που σημαίνει πως είναι αδύνατο να μάθει κανείς την ηθική υπόσταση και φύση του ανθρώπου, την ικανότητά του να κρίνει και να λαμβάνει αποφάσεις, το πνεύμα με το οποίο διαχειρίζεται τις δημόσιες υποθέσεις και τον χαρακτήρα της πολιτικής του, πριν αυτός δοκιμαστεί στην άσκηση της εξουσίας. Πριν από τον Σοφοκλή ένας από τους επτά αρχαίους σοφούς, ο Βίας ο Πριηνεύς (;), είχε διατυπώσει μια παρόμοια άποψη. Σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Αριστοτέλης αυτός είχε πει «πολλοί μεν γαρ εν μεν τοις οικείοις τη αρετή δύνανται χρήσθαι, εν δε τοις προς έτερον αδυνατούσιν. Και διά τούτο ευ δοκεί έχειν το του Βίαντος, ότι αρχή άνδρα δείξει* προς έτερον γαρ και εν κοινωνία ήδη ο άρχων» (Ηθικ. Νικ. 5.3 ). Ο Βίας τόνιζε πως η ανάληψη και η άσκηση της εξουσίας θα δείξει την ποιότητα του χαρακτήρα του ανθρώπου.

Η άποψη αυτή είναι απόλυτα σωστή. Εκείνος που δεν ασκεί εξουσία είναι σχεδόν ανεύθυνος. Στην προσπάθειά του να καταλάβει την εξουσία μπορεί να κάνει και να λέει ό,τι εξυπηρετεί τους στόχους του* μπορεί να συμπεριφέρεται με λαϊκίστικο και δημαγωγικό τρόπο. Η δημαγωγική αυτή συμπεριφορά μπορεί να είναι συνειδητή και σκόπιμη ή να οφείλεται σε άγνοια της πραγματικής κατάστασης, πράγμα απίθανο. Παρέχει απλόχερα υποσχέσεις που, όταν ανέλθει στην εξουσία, ή δεν είναι διατεθειμένος ή αδυνατεί να τις εκπληρώσει και να τις ικανοποιήσει. Εδώ ισχύει το λαϊκό ρητό «έξω από τον χορό πολλά τραγούδια». Βέβαια, το ίδιο ισχύει, και μάλιστα σε μεγαλύτερο βαθμό, και γι’ αυτούς που βρίσκονται στην εξουσία και προσπαθούν να τη διατηρήσουν.

Πολλά είναι τα παραδείγματα των πολιτικών που μεταμορφώθηκαν μόλις ανέλαβαν την εξουσία. Η άσκηση της εξουσίας και οι συνακόλουθες ευθύνες τούς απογυμνώνουν, τους κάνουν να αποβάλουν το «προσωπείο» και να δείξουν το πραγματικό τους «πρόσωπο». Τελευταίο παράδειγμα είναι ο ίδιος ο κ. Τσίπρας που ανήλθε στη εξουσία προτείνοντας στον λαό ένα μεγαλόπνοο σχέδιο με το οποίο θα μετέτρεπε την Ελλάδα σε πραγματικό «παράδεισο», ένα σχέδιο σύμφωνο με τις αρχές και τις αξίες της αριστερής ιδεολογίας. Όταν όμως πήρε την εξουσία, απεμπόλησε όλες αυτές τις αρχές και τις αξίες, πρόδωσε τους γνήσιους αριστερούς που τον εγκατέλειψαν και έγινε «βασιλικότερος του βασιλέως», όπως λέμε.

Ποιος, λοιπόν, μπορεί να θεωρηθεί ικανός ηγέτης; Η αρχαία ελληνική γραμματεία είναι διαφωτιστική και σε αυτό το θέμα. Ο Κρέων λέει τα εξής στον ενθρονιστήριο λόγο του και τις προγραμματικές του δηλώσεις στην Αντιγόνη του Σοφοκλή: «εμοί γαρ όστις πάσαν ευθύνων πόλιν / μη των αρίστων άπτεται βουλευμάτων , αλλ’ εκ φόβου του γλώσσαν εγκλήσας έχει / κάκιστος είναι δοκεί./ και μείζον’ όστις αντί της αυτού πάτρας / φίλον νομίζει, τούτον ουδαμού λέγω» (στ.178-183). Ο Κρέων λέει πως «εκείνος που κυβερνά ένα κράτος, σαν δεν παίρνει τις πιο σωστές αποφάσεις, αλλά από κάποιο φόβο κρατά το στόμα του κλειστό, είναι τελείως ανάξιος* πως, όποιος θεωρεί ένα φίλο ανώτερο από την πατρίδα του την ίδια, είναι ένα μηδενικό». Με λίγα λόγια ο Κρέων υποστηρίζει πως ο ιδανικός ηγέτης πρέπει να διακρίνεται για την αγάπη για την πατρίδα του (φιλοπατρία) και να υποτάσσει σε αυτή το ατομικό του συμφέρον ή το συμφέρον του κόμματός του ή των οπαδών του. Να διακρίνεται για το θάρρος στην έκφραση της άποψής του (παρρησία) και για την ικανότητα λήψης σωστών αποφάσεων (ευβουλία). Ο Κρέων τονίζει πως σύμφωνα με αυτές τις αρχές θα κυβερνήσει την πόλη του. Διερωτάται κανείς αν οι σημερινοί ηγέτες μας έχουν αυτές τις αρετές.