Οι Έλληνες μετά την δεκαετή άκαρπη πολιορκία της Τροίας είχαν απογοητευθεί και ήταν έτοιμοι να εγκαταλείψουν την προσπάθεια και να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Τότε παρενέβη η θεά Αθηνά και με το στόμα του πολυμήχανου Οδυσσέα τούς είπε: «Θαρσείν χρη, ταχ’ αύριον έσετ’ άμεινον», δηλαδή «Πρέπει να έχετε θάρρος, να είστε αισιόδοξοι, γιατί αύριο τα πράγματα μπορεί να είναι καλύτερα», με αποτέλεσμα να εμψυχωθούν οι Έλληνες και να καταλάβουν την Τροία με την καταδρομική επιχείρηση του «Δούρειου Ίππου». Την ίδια σχεδόν φράση συναντούμε σε ένα Ειδύλλιο του Θεοκρίτου που φέρει τον τίτλο Νομείς. Εκεί ένα από τα πρόσωπα, ο Κορυδών, λέει στον συνομιλητή του Βάττο: «Θαρσειν χρη , φίλε Βάττε, τάχ’ αύριον έσετ’ άμεινον. Ελπίδες εν ζώοισιν, ανέλπιστοι δε θανόντες. Χω Ζευς άλλοκα μεν πέλει αίθριος, άλλοκα δ’ ύει» ( 4. 29) που σημαίνει «Πρέπει να έχεις θάρρος, φίλε Βάττε, γιατί ίσως αύριο τα πράγματα να είναι καλύτερα. Οι ελπίδες είναι για τους ανθρώπους και μόνο οι νεκροί δεν ελπίζουν. Και ο ουρανός άλλοτε είναι αίθριος και άλλοτε βρέχει».

Αυτή την προτροπή θα μπορούσε να απευθύνει κανείς στους πολίτες σήμερα. Παρακολουθώντας κανείς την καθημερινότητα, όσα διαδραματίζονται στην πολιτική σκηνή και το κοινωνικό περιβάλλον, δεν ξέρει αν πρέπει να είναι αισιόδοξος και να ελπίζει ή να είναι απαισιόδοξος και να μην ελπίζει σε ένα καλύτερο μέλλον. Παντού βλέπει να κυριαρχεί η αδικία, η απιστία, η απάτη , η εκμετάλλευση , το ατομικό συμφέρον, η βία, η έλλειψη σεβασμού και κάθε μορφή ανηθικότητας. Όποια πέτρα και να σηκώσει κανείς, θα βρει να κρύβεται από κάτω της κάποια μορφή ανομίας. Δημιουργείται η εντύπωση πως όποιος μπορεί να αδικήσει αδικεί και μόνο αυτοί που δεν έχουν τη δυνατότητα να το κάνουν είναι δίκαιοι και έντιμοι. Όλα αυτά οδηγούν πολλούς στην απελπισία και τη μελαγχολία και διερωτώνται σε ποιο κόσμο έφεραν τα παιδιά τους να ζήσουν.

Βέβαια, δε βλέπουν όλοι οι άνθρωποι τη καθημερινότητα και τη ζωή με μαύρα γυαλιά και δεν τα βλέπουν όλα μαύρα και σκοτεινά. Δε βλέπουν, όπως λέμε, το ποτήρι «μισοάδειο», αλλά το βλέπουν μέσα από λευκά γυαλιά και τα βλέπουν όλα φωτεινά. Βλέπουν το ποτήρι «μισογεμάτο». Πρόκειται για δυο αντίθετους χαρακτήρες, για δυο αντίθετους τύπους, για δυο «φωτογράφους» που ο ένας μας δίνει υπερφωτισμένες φωτογραφίες, ενώ ο άλλος μας δίνει υποφωτισμένες και, όπως παρατηρεί κάποιος, ο ένας σκέπτεται πως η νύχτα τελειώνει στη μέρα, ενώ ο άλλος συλλογίζεται πως η μέρα τελειώνει στη νύχτα.

Η αισιοδοξία είναι μια θετική στάση απέναντι στη ζωή, την κοινωνία και τα προβλήματά της και μας υποβάλλει την πεποίθηση πως κάθε κακό στον κόσμο είναι παροδικό - «και αυτό θα περάσει» - και θα μας πλουτίσει με εμπειρία και θα μας ωριμάσει. Η αισιοδοξία μέσα σε λογικά και φυσιολογικά όρια είναι η μητέρα της δημιουργικότητας και της προόδου, η πηγή του ενθουσιασμού και της δραστηριότητας , της κινητοποίησης των σωματικών και ψυχοπνευματικών δυνάμεων, η τροφός των βασικών αρετών για τον αγώνα της ζωής , του θάρρους, της θέλησης, της υπομονής και της επιμονής, της ελπίδας και της αυτοπεποίθησης, της πρωτοβουλίας και της τόλμης, της συνεργατικότητας και της εμπιστοσύνης στον εαυτό μας και τους άλλους. Η αισιοδοξία (optimismus) είναι μια δόξα του αίσιου αποτελέσματος μιας υπόθεσης που μπορεί να διαψευσθεί, ενώ η απαισιοδοξία (pessimismus) είναι μόνιμο συναίσθημα αμφιβολίας, ηττοπάθειας, αποτυχίας και απελπισίας που διακατέχει την ψυχή μας. Οι δύο έννοιες μπορεί να είναι ομόλογες αλλά δε συμπίπτουν με τις έννοιες της ελπίδας και της απελπισίας απόλυτα. Η αισιοδοξία είναι μια έννοια ομόλογη της ελπίδας. Ο αισιόδοξος χαρακτήρας πάντα ελπίζει. Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν την ελπίδα «εσθλήν θεάν» γιατί ήταν η μόνη αγαθοποιός δύναμη που απέμεινε στο κουτί της Πανδώρας, όταν από αυτό βγήκαν όλα τα κακά και σκορπίστηκαν στους ανθρώπους, παρόλο ότι τις πιο πολλές φορές αυτή διαψεύδεται , γιατί οι επιθυμίες που θέλουμε να ικανοποιήσουμε είναι άπειρες και συχνά ανόητες.

Η ελπίδα είναι θυγατέρα της επιθυμίας και αλλάζει την όψη της πραγματικότητας . Ο άνθρωπος, μάλιστα, πολλές φορές κρίνεται από το περιεχόμενο της ελπίδας του. Όταν η ελπίδα δεν έρχεται σαν αποτέλεσμα αντικειμενικών τεκμηρίων, είναι μια αρνητική σύνθεση από υποκειμενικά στοιχεία, όπως η ενστικτώδης επιθυμία, η ανάμνηση, η εγωιστική φιλοδοξία, η φαντασία, η εμπιστοσύνη στην τύχη ή την θεία πρόνοια. Ωστόσο, αν κάποτε καταλάβεις πως είναι μάταιο να ελπίζεις, κερδίζεις την εμπειρία πως είναι ακόμη μάταιο να απελπίζεσαι. Το λάδι που συντηρεί τη φλόγα της ελπίδας δεν είναι το λάδι της αλήθειας, αλλά της φαντασίας και της χίμαιρας, τις περισσότερες φορές. Γι’ αυτό ο σπόρος της ελπίδας χωρίς το λίπασμα της δράσης δε λυτρώνει. Γι’ αυτό η αισιοδοξία μπορεί να σώζει, αλλά η υπεραισοδοξία μπορεί να καταστρέψει, γιατί σπρώχνει τον άνθρωπο σε ένα ουτοπιστικό χώρο, κάνοντάς τον να υπερεκτιμά τις δυνάμεις του και να παρερμηνεύει την πραγματικότητα. Ισχύει και εδώ το «μηδέν άγαν». Αυτό το είχε παρατηρήσει και ο Σοφοκλής που βάζει τον Χορό στην Αντιγόνη του να λέει: «σοφόν τι το μηχανόεν// τέχνας υπέρ ελπίδ’ έχων// ποτέ μεν κακόν, άλλοτ’ επ’ εσθλόν έρπει» (στ. 365-367), που σημαίνει: «Κι ενώ έχει (ο άνθρωπος) την ικανότητα να μηχανεύεται τα πάντα, αναζητώντας πράγματα πολλές φορές ανέλπιστα, άλλοτε πέφτει στο κακό και άλλοτε στο καλό».

Η υπερβολική αισιοδοξία καταλήγει σε απαισιόδοξα αποτελέσματα. Πρέπει όμως να σημειώσουμε πως όλοι οι απαισιόδοξοι δεν είναι παθητικοί και ανενεργοί. Οι περισσότεροι πνευματικοί άνθρωποι από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα είναι ενεργητικοί απαισιόδοξοι που σημαίνει πως μπορεί να μην εγκρίνουν και να μη δέχονται ως σοφά και σωστά τα του κόσμου , αλλά δεν αδρανούν και δεν καταντούν μοιρολάτρες. Δραστηριοποιούνται και αγωνίζονται. Όλοι αυτοί ανήκουν σε ένα τύπο ανθρώπου που υπέδειξε η αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Μόνο ο αρχαίος Έλληνας μπορούσε να συνδυάσει αρμονικά την απαισιοδοξία της σκέψης με την αισιοδοξία της θέλησης με αποτέλεσμα ο ενεργητικός απαισιόδοξος να γίνεται κάπως αισιόδοξος.

Ο Αριστοτέλης είχε επισημάνει το γεγονός πως οι μεγάλοι φιλόσοφοι, καλλιτέχνες, πολιτικοί και ποιητές υπήρξαν μάλλον απαισιόδοξοι και μελαγχολικοί . «Πάντες όσοι περιττοί (=εξέχοντες)», έλεγε, «άνδρες ή κατά φιλοσοφφίαν ή πολιτικήν ή ποίησιν ή τέχνας , φαίνονται μελαγχολικοί όντες. Ώσπερ Εμπεδοκλής, Πλάτων , Σωκράτης και έτεροι συχνοί των γνωρίμων» (Προβλήματα, 953 α 8). Η απαισιοδοξία είναι η αφετηρία της ψυχικής υποβάθμισης του ατόμου , αφού του εκτρέφει το σύμπλεγμα της κατωτερότητας, την αμφιβολία για κάθε του ικανότητα, την απελπισία για κάθε επικείμενη (νομιζόμενη) αποτυχία. Του στερεί τη χαρά της δημιουργίας , του κολοβώνει την φιλοδοξία και την πρωτοβουλία, του δηλητηριάζει την εμπιστοσύνη στον εαυτό του και στους άλλους. Τον κάνει δειλό, προληπτικό και απελπισμένο και τον οδηγεί στο άγχος, στις νευρώσεις στις ψυχώσεις, στα ναρκωτικά και την αυτοκτονία.

Όπως και αν έχει το πράγμα, αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα σήμερα η επιταγή: ««Θαρσείν χρη, ταχ’ αύριον έσετ’ άμεινον».