Στο Β΄ Μέρος του άρθρου μου παρατήρησα πως, όπως δείχνει η έρευνα, οι ποινές που επιβάλλονται σε μαθητές είναι δυνατό να μην επηρεάσουν καθόλου αυτούς, να βελτιώσουν τη συμπεριφορά τους ή να τους κάνουν ακόμη χειρότερους. Το αποτέλεσμα εξαρτάται από τη φύση και τον τρόπο με τον οποίο επιβάλλεται η ποινή, από την προσωπικότητα του μαθητή και τον τρόπο με τον οποίο αυτός αντιδρά. Τούτο σημαίνει πως τόσο ο γονιός όσο και ο δάσκαλος, πριν επιβάλλουν την ποινή, πρέπει να γνωρίσουν την προσωπικότητα του ίδιου του παιδιού. Οι Τρεις Μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας θεωρούν τα παιδιά τον πιο πολύτιμο θησαυρό. Ο ιερός Χρυσόστομος ονομάζει τα παιδιά «χρυσά αγάλματα» (Εις το Χήρα καταλεγέσθω, 9. P.G. 51, 320 C) και χαρακτηρίζει την αδιαφορία των μεγάλων προς αυτά το πιο μεγάλο αμάρτημα και γράφει: «Πάντων επέκεινα των αμαρτημάτων εστίν η περί τους παίδας ολιγωρία» (Προς πιστόν πατέρα, λόγος Ι΄, 3 P.G. 47 , 351C).

Και ο Αριστοτέλης διαγράφει στη Ρητορική του (1389a3-b18) τα ήθη των νέων, υποστηρίζοντας πως, όταν κάποιος απευθύνεται στους νέους, πρέπει, για να πετύχει τους στόχους του, να λαμβάνει υπόψη την ιδιαιτερότητα της ιδιοσυγκρασίας τους. Κάτι ανάλογο υποστηρίζουν και οι Τρεις Μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας. Αυτοί λένε πως οι νέοι καθώς περνούν μια δεύτερη γέννηση, αφού οι γνωστές σωματικές και πνευματικές μεταβολές τους οδηγούν στην ωριμότητα, εμφανίζονται ανήσυχοι, αμφισβητίες, βιαστικοί, εκρηκτικοί, επαναστατικοί, αντιφατικοί, ανεξάρτητοι. Ο Μ. Βασίλειος, μάλιστα, γράφει για την ψυχολογία τους: «Κούφον η νεότης και ευκίνητον προς τα φαύλα* επιθυμίαι δισκάθεκτοι, οργαί θηριώδεις, προπέτειαι, ύβρεις, υπερηφανίαι και φυσιώσεις σύντροφα τη νεότητι πάθη». (Ερμηνεία εις τον Προφήτην Ησαϊαν 108 P.G. 30, 292 C). Και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος παρομοιάζει τη νεότητα με άγριο άλογο και αδάμαστο που θέλει χαλινό, κανόνες και πειθαρχία* χρειάζεται ορθή και υπεύθυνη αγωγή για χαλιναγώγηση των παθών και καλλιέργεια της αληθινής ελευθερίας. « Άγριον η νεότης», γράφει, «πολλών δεομένη των διδασκάλων, παιδαγωγών, τροφέων… Καθάπερ τις ίππος αδάμαστος, καθάπερ τι θηρίον ατίθασσον, τοιούτόν εστι η νεότης» (Εις την Α΄προς Τιμόθεον ομιλίαν Θ΄ 2 P.G. 62, 546B. E.Π.E. 23).

Δυστυχώς, όμως, για την παρεκτροπή των νέων δεν ευθύνονται οι ίδιοι, αλλά αυτοί που δημιούργησαν το συγκεκριμένο περιβάλλον μέσα στο οποίο αυτοί ζουν και κινούνται, Αυτοί που έδωσαν στη δημοκρατία το περιεχόμενο που έχει. Ο Ισοκράτης, περιγράφοντας τη δημοκρατία του 4^ου αι π.Χ., μια δημοκρατία ξεπεσμένη, λέει πως οι Αθηναίοι θεωρούν «την μεν ακολασίαν δημοκρατίαν, την δε παρανομίαν ελευθερίαν, την δε παρρησίαν (=την ελευθερία έκφρασης της γνώμης) ισονομίαν, την δε εξουσίαν του ταύτα ποιείν ευδαιμονίαν» (Αρεοπαγιτικός 20). Παρατηρούμε πως οι αξίες που συνιστούσαν τη δημοκρατία του 5^ου αι. π.Χ. έχουν ξεπέσει και η παρρησία, δημοκρατική αρετή του 5ου αι., αποδοκιμάζεται σαν αδιάντροπή αθυροστομία, αφού ο καθένας μπορεί να λέει στην Εκκλησία του Δήμου ό τι του κατέβει! Οι νέοι, συνεχίζει ο Ισοκράτης, περνούν τον καιρό τους παίζοντας κύβους «εν τοις σκιραφείοις» (=τα κυβιστήρια), μεθοκοπούν στις ταβέρνες, περιδιαβάζουν αργόσχολα στην αγορά, συχνάζουν στις αυλητρίδες, κάνουν κακές παρέες, δε σέβονται τους γηραιότερους ούτε και τους γονείς τους» (Αρεοπαγιτικός 48, 49). Μήπως κάτι ανάλογο συμβαίνει και σήμερα; Μήπως πρέπει να αφήσουμε τις μικροπολιτικές και να δώσουμε στη δημοκρατία το περιεχόμενο που της πρέπει; Γιατί χωρίς αυτό, θαρρώ, ματαιοπονούμε……. Γιατί, όπως είπε κάποιος, η δημοκρατία είναι ωραίο πολίτευμα αρκεί να μην το κακοποιούμε. Και, δυστυχώς, εμείς το κακοποιούμε και ο φθείρουμε καθημερινά.

Μέσα σε αυτά τα πλαίσια λειτουργεί και ο δεύτερος σημαντικός παράγοντας διαμόρφωσης της προσωπικότητας του παιδιού, το σχολείο. Και αυτό μαζί με τους εκπαιδευτικούς έχει χάσει την αξιοπρέπειά του. Η πολιτεία στην προσπάθειά της να γίνει αρεστή στους πολλούς αφαίρεσε κάθε εξουσία από αυτούς και τους έθεσε τόσους περιορισμούς, ώστε να κινδυνεύουν να εκτεθούν, αν τολμήσουν να εκτελέσουν, όπως πρέπει το έργο τους. Δεν είναι άσχετο το γεγονός ότι σήμερα υπάρχουν μαθητές που ασκούν βία σε βάρος των καθηγητών τους, ακόμη και των διευθυντών, γιατί «τόλμησαν» να ειδοποιήσουν τους γονείς για την απουσία των παιδιών τους από το σχολείο ή να τους ενημερώσουν για κάποια απρεπή ενέργειά τους!

Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και τα Μ.Μ.Ε που βομβαρδίζουν συνεχώς τα παιδιά με σκηνές βίας, τα εξοικειώνουν με αυτή και τα κάνουν να τη θεωρούν κανονικότητα. Και είναι απορίας άξιο πώς οι διάφορες επιτροπές που ορίζει η πολιτεία επιτρέπουν σε παιδιά οκτώ ετών να παρακολουθούν σειρές που περιέχουν σκηνές αποτρόπαιες και σκληρές, ανήθικες και αποκρουστικές, σκηνές που μόνο κακό κάνουν στις ευαίσθητες ψυχές των παιδιών.

Είναι , λοιπόν, πολλά αυτά που πρέπει να αλλάξουν, αν θέλουμε να αλλάξουν και τα παιδιά. Μέχρι τότε ας αναλάβουν όλοι τις ευθύνες τους και ας μη ρίχνει ο ένας την ευθύνη στον άλλο. Η τακτική του «Πόντιου Πιλάτου» δεν ωφέλησε ποτέ και κανένα… Και ας έχουμε υπόψη πως η επιβολή της ποινής ακολουθεί μια συγκεκριμένη διαδικασία που ούτε οι γονείς ούτε και οι εκπαιδευτικοί γνωρίζουν, γιατί κανείς δε φρόντισε να τους διδάξει. Ας έχουμε υπόψη πως τόσο η ποινή όσο και η αμοιβή ως κίνητρα για μάθηση, για να αποδώσουν πρέπει

α) να αποδίδονται σε αυτούς που πρέπει, όταν πρέπει και όπως πρέπει, να γίνεται δηλαδή λογική και σωστή χρήση τους (π.χ. συχνή επιβολή των ίδιων ποινών ή απόδοση των ίδιων αμοιβών αποδυναμώνει την ισχύ και την αποτελεσματικότητά τους),

β) να κατανοήσουν οι μαθητές τη σκοπιμότητα και την αναγκαιότητα των δύο αυτών μέσων,

γ) να αποδεχτούν την κρίση αυτού που επιβάλλει την ποινή ή απονέμει την αμοιβή ως αντικειμενική και δίκαια.

Ιδανικό, πάντως, για τον εκπαιδευτικό θα ήταν να πετύχει, ώστε ο μαθητής να φτάσει στο σημείο αυτο-αγωγής, πράγμα που μπορεί να επιτευχθεί, όταν αυτός αποκτήσει αυτογνωσία και μάθει να αυτο-αμείβεται και να αυτο-τιμωρείται, με άλλα λόγια να σέβεται τους άλλους στο σχολείο και να τους ντρέπεται για κάτι κακό που κάνει και να σέβεται τον εαυτό του, όταν είναι μόνος.