Στον δρόμο από την Παναγιά της Χρυσομαλλούσας, προς το νεκροταφείο, υπάρχουν ορισμένοι Πύργοι και Αρχοντικά της Παλιάς Μυτιλήνης. Στην προσπάθεια να παρουσιαστούν και να πάρουν ταυτότητα , τα μικρά μνημεία, όπως οι κρήνες, καταγράφηκαν στις αυλές αυτών των σπιτιών, δύο ακόμα από αυτές.

Α. Η Κρήνη στο Αρχοντικό του 1873.Την εντόπισε και την φωτογράφησε ο ερευνητής, φίλος Μάκης Παυλέλλης. Πρόκειται για ένα τριώροφο, νεοκλασικό σπίτι με μεγάλη ταράτσα στον πρώτο όροφο, που φέρει σαχνισίνι και αέτωμα στην πρόσοψη. Στο αέτωμα υπάρχει η ημερομηνία 1873 και τα αρχικά ΜΠ. Στην αυλή του διασώζεται η Κρήνη , με χαζινέ και πλάγιο παράθυρο καθαρισμού, ο οποίος φέρει θόλο από σχιστόλιθους και τούβλα. Η πρόσοψη της είναι από το ντόπιο ανοικτόχρωμο γκρίζο μάρμαρο με τριμερές τόξο, επίκρανα και πεσσούς. Φέρει την γούρνα και το πεζούλι, δίπλα στο οποίο υπάρχει δεύτερη μαρμάρινη, αβαθής γούρνα με κυκλικό χείλος. Δυστυχώς είναι καλυμμένη με ασβεστοκονίαμα και δεν διακρίνονται άλλα στοιχεία. Εικάζεται ότι κατασκευάστηκε μαζί με το σπίτι!

Β. Η Κρήνη στον Πύργο της Αργυριάδου-Κοίδου.1. Είναι ένας επιβλητικός πύργος, αριστερά και μέσα από τον δρόμο, με τριπλό σαχνισίνι στον τρίτο όροφο και με την ιδιομορφία του εξωτερικού καπνοδόχου του τζακιού του δευτέρου ορόφου. Ο Πύργος ανακαινίστηκε ως προς τον εξωτερικό χρωματισμό αρκετές φορές. Στην αυλή διασώζεται η Κρήνη από το γκρίζο ανοιχτόχρωμο μάρμαρο, με τόξο, πεσσούς, επίκρανα, γούρνα και πεζούλια. Την εποχή της φωτογράφησης ήταν καλυμμένη με ασβεστοκονίαμα και δεν ήταν δυνατή η διαπίστωση λεπτομερειών. Η κρήνη έχει σύνδεση με το δίκτυο και φέρει σύγχρονη βρύση. Ο Πύργος χρονολογείται περίπου στα 1830. Η κρήνη είναι παλιά, αλλά δεν γνωρίζουμε σίγουρα ημερομηνία κατασκευής.

Πρέπει να αναφέρουμε ορισμένα στοιχεία την ύδρευση της περιοχής2, την οποία στα τέλη του 19^ου-αρχές του 20^ου αι, εγκαθιστά ο Δήμαρχος Φώτιος Σιμωνίδης! Αυτός για να αντιμετωπίσει «την λειψυδρίαν της πασχούσης πόλεως (αύξηση του πληθυσμού), φέρνει τα νερά της Κρατήγου υπό την τεχνικήν επιστασίαν του νομομηχανικού Ι.Αριστάρχου». Φέρνει τα νερά των πηγών του Ξηροποτάμου και της Αγριλιάς, με μεταλλικό σωλήνα σε δεξαμενή, δίπλα στην Παναγιά της Χρυσομαλλούσας. Εδώ υπήρχε και ο μαρμάρινος οβελίσκος του 1899, με το χρονικό αυτής της ενέργειας. Πριν από το 1981, μοιράζονταν το νερό σε 600 παροχές (Αρχοντικά κ.α.) που είχαν διπλό δίκτυο! Έτσι πρέπει να πούμε, ότι οι δύο αναφερόμενες ιδιωτικές Κρήνες προγενέστερες αυτής της ύδρευσης της περιοχής, πρέπει να είχαν παροχή νερού από ιδιωτικές πηγές της περιοχής, με πήλινους αγωγούς! Έπειτα το υψόμετρο τους βρίσκεται υψηλότερα από την δεξαμενή του Σιμωνίδη.

1.Για τον Πύργο βλέπε Στρατής Αξιώτης: Πύργοι και Αρχοντκά της Λέσβου, Εκδόσεις Αιολίδα 2016. Εδώ υπάρχει η περιγραφή του και οι κατόψεις των ορόφων, σελ 39 και 43-44.

2.Μάκης Αξιώτης: Η ύδρευση της Μυτιλήνης κατά την Μεταβυζαντινή Περίοδο-Οι υδρόμυλοι της Μυτιλήνης. Ανάτυπο Δ Τόμου Αιολικών Χρονικών, 2002, σελ 18-21

με το αέτωμα του 1873 του ΜΠ

με την μαρμάρινη κρήνη

με τον χαζινέ

ο Πύργος της Αργυριάδου -Κοίδου το 1992

με μετά

με την κρήνη

ο Οβελίσκος και η δεξαμενή του Σιμωνίδη το 1997.