Κρήνες

Α.Κρήνη της Κρήτας

Οι κρήνες αποτελούν μικρά μνημεία, που στο καιρό μας, όσες δεν έχουν αξία χρήσης (παροχή νερού), ανήκουν στην πολιτισμική κληρονομιά, σαν αρχιτεκτονικά δημιουργήματα μιας παλαιότερης εποχής, αλλά και σαν κομμάτια στο χαμένο ιστορικό γίγνεσθαι (π.χ. η ύπαρξη επιγραφών)

Επάνω από την Συκαμιά, σε ένα ξεχασμένο δρόμο που οδηγούσε σε ερειπωμένα πια οικιστικά κατάλοιπα σε περιοχές καλλιέργειας (Αμπέλια) και κτηνοτροφίας, σώζεται η Κρήνη1..Τώρα παραμένει το τοπωνύμιο «Κρήτα» και ο περίγυρος φιλοξενεί ένα καστανιώνα. Την σκεπάζει ο απαραίτητος πλάτανος, πατεί επάνω σε λιθόστρωτο δάπεδο, απαραίτητο για την εύκολη πρόσβαση των ζώων στις τρείς της γούρνες! Στέκεται εκεί χωρίς χαζινέ και το νερό σίγουρα ερχόταν απευθείας με τα πήλινα κουμλούκια από την πηγή (τώρα έρχεται με λάστιχένιο σωλήνα)! Είναι κατασκευασμένη από τον ηφαιστειακό γκρίζο ανδεσίτη του Λεπέτυμνου. Η πρόσοψη φέρει ένα μονολιθικό, κυματοειδές τόξο, που στηρίζεται σε πεσσούς που τους επιστέφουν επίκρανα. Υπάρχουν τα πεζούλια και οι γούρνες. Κάτω από το τόξο την στολίζει μια μοναδική ανάγλυφη μαργαρίτα! Χαμηλότερα βρίσκεται σε λευκό μάρμαρο η επίγραφή. Καλλιτεχνικά γραμμένη σε Οθωμανική γραφή αναφέρει: « Είναι δωρεά του ελ-Χατζ …Αχμέντ Ρείς. Έτος 1241 (1825-1826»2. Ένας Οθωμανός Καπετάνιος αφιερώνει αυτήν την κρήνη στο δρόμο προς το τσιφλίκι του, προς τον οικισμό υψηλότερα; Πάντως αξιοσημείωτη είναι η παρουσία χαραγμένου σταυρού στο αριστερό τμήμα του τόξου! Λίγα χρόνια μετά, το 1834, μαθαίνουμε πως «το μικρό λιμανάκι της Σκάλας, που χρησιμεύει σαν άσυλο στα καίκια, δέχτηκε δύο ξένους περιηγητές που δειπνήσανε με τυρί και αυγά στο μαγαζί ενός Έλληνα» Μπορεί να άραζε εκεί και ο καπετάνιος της κρήνης, μπορεί όμως ο Χατζής Αχμέντ (είχε προσκυνήσει στη Μέκκα) να έμενε στον Μόλυβο π.χ. και να είχε σαν τιμάριο όλη την περιοχή. Η Συκαμιά, σαν οικισμός αρχικά βρίσκεται στην Σκάλα, έως και τον ύστερο 17^ο αι. οπότε μεταφέρεται στην σημερινή θέση της Συκαμιάς (το 1671-72)! Με το όνομα Hodara, καταγράφεται στα Οθωμανικά κατάστιχα του 1521-22 με 26 χριστιανικά σπίτια και 1 μουσουλμανικό! Το 1548 εμφανίζεται με το όνομα Kodarado! Αυτός ο οικισμός με το λιμάνι, έχει 68 χριστιανικά σπίτια και 1 μουσουλμανικό!! Πληρώνει 4685 Α φόρο, κύρια για το σιτάρι (560 Α), για 141 ημιλάγηνα λάδι (423 Α), για τις ελιές (252 Α), τα καρύδια (352 Α), τον μούστο ( 375 Α), τα σύκα (252 Α) και πολλά άλλα προιόντα! Τον 17^οαι. διαβάζουμε “Kodarado nam-i diger Iskamya”! Ο Κονταράντος, που βρισκόταν στην θέση της Σκάλας, μεταφέρεται στην σημερινή Σκαμιά και έχει 69 χριστιανικά σπίτια και 10 μουσουλμανικά! Από τότε εμφανίζονται οι Οθωμανοί στο χωριό! Το 1672-73 οι μουσουλμάνοι της Iskamiye έχουν 2289 λιόδεντρα και πληρώνουν φόρο λαδιού 4905! Εχουν δε την αποκλειστική κατοχή 4 ελαιόμυλων! Οι χριστιανοί έχουν λίγο περισσότερα λιόδεντρα (2914), αλλά πληρώνουν διπλάσιο φόρο λαδιού (8740)!!! Υπάρχουν δε 195 χριστιανικά σπίτια και 102 μουσουλμανικά! Το 1887 αναφέρεται το Οθωμανικό σχολείο της με 38 μαθητές ενώ το 1912 τα δυο αυτοσυντήρητα Αρρένων και Θηλέων με 103 μαθητές. H Συκαμιά απέκτησε την Αγία Φωτεινή το 1859-1861 μετά το Τανζιμάτ και είχε την πρώτη εκκλησιά του οικισμού της Σκάλας (Hodara kai Kodarado) σαν ενοριακή, την σημερινή νεκροταφειακή Μεταμόρφοση του Σωτήρος του 17^ου αι., γιατί οι Τούρκοι δεν επέτρεπαν εκκλησιά στο χωριό που υπήρχε το Τζαμί! Το ίδιο έγινε στην Κλειού και τον Χάλικα!3

1.Τις Φωτογραφίες της Κήνης μου τις έστειλε η Θάλεια Γεωργιάδου την οποία ευχαριστώ πολύ.

2 Την επιγραφή μου μετέφρασε ο Οθωμανολόγος Δ.Λούπης, τον οποίο επίσης ευχαριστώ.

3 Μάκης Αξιώτης: Η Λέσβος ο Τόπος στο Χρόνο , τομ Α σελ 225-230.

Η Κρήνη

με την επιγραφή του 1825-26

με τον σταυρό

και με τις γούρνες της

ο Kodarado του 1548

 και την Μεταμόρφωση του 17^ου αι.

ο Οθωμανικός Λουτρός της Iskamya

και ένα της Μουσουλμανικό σπίτι