Ο Ταξιάρχης, της γυναικείας μονής του Κάτω Τρίτους, είναι ολόγραφος από τοιχογραφίες, οι οποίες στο μεγαλύτερο τους μέρος είναι καταστραμμένες, έρμαια της υγρασίας που μπαίνει μέσα από τα ανοίγματα των παραθύρων, αλλά και από το ανθρώπινο χέρι, στην πορεία των 6 περίπου αιώνων, που θεωρείται ότι υπάρχει το μνημείο. Αυτές, το 1932 καθαρίστηκαν από τα ασπρίσματα (Ιάκωβος Α) και δόθηκε η ευκαιρία να βρεθεί ένα βαθύτερο στρώμα, που χαρακτηρίστηκε υστεροβυζαντινό (πριν το 1462 ίσως 13^ος-14^ος αι.)! Τίποτα δεν είναι σίγουρο! Το μεσαίο στρώμα θεωρήθηκε του 15^ου αι. αλλά το σίγουρο είναι το επιφανειακό, που υπάρχει σήμερα, και χρονολογείται στον 17^ο αι. Στον τρούλο δεσπόζει ο Παντοκράτορας, μέσα στις ακτίνες του ήλιου από τα μικρά παράθυρα και επάνω από το Ιερό, η Πλατυτέρα! Μια ωραία τοιχογραφία, άριστης Βυζαντινής τεχνοτροπίας, στον βορινό τοίχο είναι η «Σταύρωση», ενώ δίπλα της βρίσκεται η υπέροχη «κεφαλή» του Αγίου Γεωργίου! Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, σε μια παράσταση (άνω μισό) με το κοντάρι, που σίγουρα λογχίζει τον δράκοντα, έχει σκηνική παρουσίαση, με οικίσκο όπου απεικονίζεται, μάλλον ο αρχάγγελος Μιχαήλ και ένας άγγελος! Διατηρείται σε καλή κατάσταση! Είναι κρίμα, αυτό το μνημείο, μοναχό του πια επάνω στο πλάτωμα, με συντροφιά το κυπαρίσσι του, να χάνει με τον καιρό τα πολύτιμα, εσωτερικά του αριστουργήματα! Είχε ωραίο, επίχρυσο, έγχρωμο ξύλινο τέμπλο ο ναός, του 18^ου αι., το οποίο ευτυχώς διασώθηκε στο Βυζαντινό Μουσείο Μυτιλήνης! Αν συλλέξουμε τα υπάρχοντα στοιχεία, φαίνεται ότι η Μονή μπορεί να ερημώθηκε το 1600, αλλά πρέπει να ανασυστάθηκε, να αγιογραφήθηκε με το τελευταίο της στρώμα, και ίσως να πλήρωνε φόρο (Ν. Καρύδης) το 1548 και το 1709, μαζί με την Μονή του Αγίου Ιωάννου, στην οποία ανήκε! Όμως στις αρχές του 19^ου αι. πρέπει να λειτουργούσε, με κάποιο τρόπο ο ναός και να υπήρχε η υπέροχη μαρμάρινη του βρύση (αν όντως ήταν αυτή) το 1819, όπου μνημονεύεται ο Μητροπολίτης Καλλίνικος (αν η επιγραφή, επάνω στον Άγιο Ιάκωβο, ήταν της Κρήνης του νοσοκομείου*), ο οποίος χειροτονήθηκε το 1809 και άφηνε την «σφραγίδα του» σε πολλά κτίσματα (Μετόχι, για το οποίο θα γράψουμε, Κρήνη εκκλησίας Λαφιώνα, του 1807). Το Μοναστήρι, στα 1849, ήταν «προ πολλών χρόνων ερημωθέν και τα κτήματα του βρίσκονταν στην κατοχή της Μητροπόλεως Μιτυλήνης, για 130 χρόνια»** Πάντως εδώ διατηρήθηκε το υπέροχο καθολικό, ενώ στην επάνω άκρη του φαραγγιού, ο Αϊ Γιάννης ήταν ερειπωμένος! Αρκετά κτήματα που δόθηκαν στο μοναστήρι από τους κατοίκους, επί Τουρκοκρατίας, για να σωθούν, μετά την απελευθέρωση επιστράφηκαν, αλλά έμειναν πάρα πολλά στην κατοχή της Μητρόπολης!

* Μουτζούρης Ιωάννης: Η Λέσβος και η Ελληνική Επανάστασις, 1955, σελ. 4

** Σταυράκης Αναγνώστης: Λεσβιάς Ωδή, 1849, σελ. 135

με την Αγία Τράπεζα (1984)

με τον ήλιο από τα παραθυράκια του Τρούλου

με τον Παντοκράτορα!

Η υπέροχη Σταύρωση

οι Αρχάγγελοι

ο Αϊ Γιώργης

και τα σπαράγματα παντού, δείχνουν την πληγωμένη ομορφιά του ναού!