Πριν αναπτύξουμε το ιδιαίτερο θέμα, θα ασχοληθούμε λίγο με τα, λεγόμενα Qanat, που χρονολογούνται από το 3000 π.Χ. περίπου, όπου υδρευτικά συστήματα αναπτύχθηκαν, στις πόλεις του σημερινού Ιράν. Είναι η μεταφορά νερού από πηγή, που βρίσκεται κάτω από το έδαφος, προς την επιφάνεια, με υπόγειο αγωγό. Αυτοί οι αγωγοί, στον πυθμένα των στοών, όταν ήταν μεγάλες οι αποστάσεις, έφεραν κατά διαστήματα, κάθετους αεραγωγούς. Η υπόγεια και αθέατη μεταφορά, από την καλλιεργημένη, υπόγεια πηγή, προστάτευε από την εξάτμιση, από φυσικές καταστροφές (σεισμοί πλημμύρες), αλλά και από επιθέσεις, την διαχείριση του νερού.

-Εδώ στην Λέσβο, είναι γνωστά τα αρχαία υπόγεια δίκτυα, από στοές που μεταφέρουν το νερό από πηγές, με καθόδους ελέγχου, κάτω (ανατολικά) από το Καγιάνι. Αυτές οι αστείρευτες πηγές, ένα δίκτυο στοών, με επιφανειακά θολωτά κτίσματα για τον έλεγχο τους, επεκτείνονται σε μια απόσταση 250 μέτρων, από την Αγία Θέκλα, επάνω από τον δρόμο προς το χωριό, έως την εκκλησούλα του Χριστού, στα ΒΔ. Από διάφορα στοιχεία, αποδεικνύεται, ότι το νερό αυτό, μεταφερόταν από τα Ρωμαϊκά Χρόνια, στο Ασκληπιείο της Μυτιλήνης (Επιγραφή Αθανάδα). Αυτά τα νερά, μεταφέρθηκαν πάλι, το 1780, προς την πόλη της Μυτιλήνης, με ανοικτό αυλάκι, από τον Καπουδάν Πασά Τζεζαερλή, στον νερόμυλο του (Καμάρες) και μετά σε Κρήνες της πόλης. Ανέβηκε δε με υδροζύγια στο λόφο του Κάστρου και σ’ αυτό το ίδιο.1.

-Ένα άλλο τέτοιο σύστημα, πολύ πιο απλό, με μια πηγή, βρίσκεται στον Αφάλωνα. Στην είσοδο του χωριού, αριστερά του δρόμου, υπάρχει θολωτό κτίσμα, που έρχεται μέσα από τα πρανή και έχει μεταλλική πόρτα πρόσβασης, πεσσούς λίθινους και θόλο από τούβλα. Αποτελεί στοά Qanat, που προχωρά σε άγνωστο βάθος, έως την υπόγεια πηγή. Από εκεί έρχεται το νερό στην έξοδο και είναι γνωστό, ότι τροφοδοτούσε με νερό, την δεξαμενή μνημειακής Οθωμανικής Κρήνης (τώρα έχει βάναυσα ανακαινιστεί), που βρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο, 115 μέτρα στα ΒΔ. Είναι μέρος με μικρό χώρο και μεγάλο πλάτανο, πιθανόν τόπος ανάπαυσης. Στο νησί υπάρχουν και άλλοι τρόποι υδρομάστευσης, αλλά θεώρησα σκόπιμο να περιγράψω αυτούς, τους περισσότερο γνωστούς, πριν προχωρήσω στο ειδικό θέμα.

1. Μάκης Αξιώτης: Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ.ΟΙ ΥΔΡΟΜΥΛΟΙ Της ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ, Αιολικά Χρονικά, Δ Τόμος 2002 σελ.3-22

από την Αγία Θέκλα

με κτίσματα εισόδων στις στοές

με σκάλες κατάβασης

Το Qanat του Αφάλωνα

με θολωτό κτίσμα

που οδηγεί το νερό

στην Μνημειακή Κρήνη.