Η Αγία Σιών. Έχουν γραφεί πολλά για την ιστορική πορεία της Παναγίας της Αγιάσου.* Μετά τα νέα στοιχεία, θα προσπαθήσουμε να τοποθετήσουμε το Προσκύνημα στο Χρόνο. Κατ’αρχάς η εικόνα της Παναγίας που βρίσκεται στο τέμπλο, είναι βυζαντινή και κατά τον καθηγητή Κων. Κολοκύρη είναι έργο του 14^ου αιώνα, με επιδιόρθωση του 16 ^ου αιώνα. Η επίχρυση επένδυσή της είναι του 1731.*

Η παλιά εικόνα, κατεστραμμένη, μαυρισμένη απ’ τους αιώνες, σ’ ένα προσκυνητάρι «θεωρείται» από τον Καλοκύρη, έργο του 12^ου αιώνα. Φέρει την επιγραφή: «ΜΗΤΗΡ ΘΕΟΥ Η ΑΓΙΑ ΣΙΩΝ». Ίσως να αληθεύει και η αναφορά του Κολαξιζέλλη, για επιγραφή στην εκκλησία του 1179.

Ήταν καρφωμένη πίσω από την άλλη του τέμπλου, μέσα σε στενή θήκη από ξύλο, τυλιγμένη με πανί εμποτισμένο με κηρομαστίχη. Βγήκε στην επιφάνεια από τον Μητρ. Ιάκωβο, το 1938, ο οποίος θεωρούσε την νεότερη, αντίγραφο της.** Ο 12ος και 14ος αι. συμβαδίζουν με τα νομισματικά ευρήματα (8^ος-9^ος αι, 14^ος αι) στο Οχυρό (Καστέλι) της περιοχής, οπού όπως γράψαμε υπήρχε ο Βυζαντινός Οικισμός του Αυγερινού.*** Επομένως η Εκκλησία με την εικόνα της Παναγίας, συνυπήρξε σαν Μονή ή απλό Προσκύνημα, κάτω από το οχυρό με τον Βυζαντινό Οικισμό! To 1447, Λεονάρδος ο Χίος****, με τους συνοδοιπόρους του, προσκυνούν στην Εκκλησία Αγία Σιών, την εικόνα αυτή που υπάρχει τώρα, κατά την διάρκεια της γιορτής της, όπου είχε συρρεύσει «μεγάλο πλήθος κόσμου, από τις επαρχίες και τα ξένα μέρη και από τα γειτονικά νησιά και από την Ασία. Οι ιερείς καλούν τον λαό στο πανηγύρι χτυπώντας την ράβδο στο τάλαντο. Κοιμούνται στον πρόναο και το πρωί ανηφορίζουν στον Όλυμπο, που οι ντόπιοι για το ύψος τον καλούν αγιάσον. Εδώ λοιπόν μάλλον πρόκειται για την εκκλησία του προσκυνήματος, ίσως στην Καρυά, ίσως στην σημερινή της θέση και όχι για μοναστήρι, κάτω από τον οικισμό του Αυγερινού με το Κάστρο του. Δεν γνωρίζω και αυτό δεν αποδεικνύεται από τα γραφόμενα αν υπήρχε Μοναστήρι εκεί. Το τάλαντο, σαν καμπάνα υπήρχε και στους απλούς ναούς. Επίσης δεν νομίζω ότι υπήρχε οικισμός τότε, γύρω από το προσκύνημα. Αυτός βρισκόταν στο οχυρωμένο ύψωμα, όπως φανερώνουν, 100 περίπου χρόνια μετά, τα Οθωμανικά, φορολογικά κατάστιχα του 1548. Τότε έχει εγκαταλειφθεί ο Αυγερινός του υψώματος, το κάστρο όπως αναφέρεται έχει καταληφθεί το 1462 και ο τόπος έχει μετατραπεί σε καλλιεργούμενη γη (Mezra Perdorfin στην θέση Αυγερινός). *****Οι κάτοικοι έχουν πια χτίσει τα 144 σπίτια τους γύρω από το προσκύνημα, ένας οικισμός με το όνομα Αγιάσος (Ayaso). Η Αγία Σιών του Μητροπολιτικού κώδικα, του 1567. Μάλιστα θα πρέπει να τονιστεί η σημασία της καλλιέργειας του κάστανου από τότε (856 Α), που έρχονται στην φορολογία μετά το σιτάρι (1516 Α) και τον μούστο (900 Α).

Αν τώρα, τους μεταγενέστερους αιώνες, υπήρξε μοναστήρι εδώ (σφραγίδα, αναφορές κ.α.) είναι άλλη υπόθεση. Αυτή η εκκλησία του 1806, που κάηκε το 1812, αλλά διασώθηκε το τέμπλο με την Αγία Σιών.

*Κύρια από τον Γιάννη Μουτζούρη «Ο Μοναχισμός της Λέσβου» 1989 σελ. 98-104

**Β.Ι Κλεόμβροτος MYTILENA SACRA Τομ. Β 1974

***Μάκη Αξιώτη Το Καστέλι της Αγιάσου-Κάστρο του Αυγερινού. Εμπρός 14-5-22

****Α. Δ. Μαζαράκης Λεονάρδος ο Χίος Αρχιεπίσκοπος Μυτιλήνης (1395-1459) 2020 σελ. 125-126

*****Κ. Καμπουρίδης. Η Λέσβος τον 16^ο αι σελ 483

με το κάστρο του

και την Αγία Σιών στο προσκύνημα

κάτω από τον υψηλό «αγιάσον»

Ο οικισμός του 1548 της Ayaso-Αγίας Σιών

με τον ερειπωμένο Αυγερινό

Η κωμόπολη της Παναγιάς

του 1806 «επί αρχιθύτου Ιερεμίου»