Σε συνοδική απόφαση της 6 Απρ.1331, αναφέρεται το μοναστήρι του Σωτήρος Χριστού, που κατείχε αυθαίρετα ο κυρ Ζωσιμάς, στην ενορία του Κόρακος.* Η Ενορία του Κόρακος, μετέπειτα (1548) και Ναχιγιές του Κόρακα είχε στην περιοχή του το αναφερόμενο Μοναστήρι. Αν και είναι αυθαίρετο, να στηρίζουμε την ύπαρξη του, απλά σε υπάρχοντες ναούς αφιερωμένους στους αναφερόμενους αγίους, χωρίς αντικειμενικά ευρήματα (γνωστός χώρος μοναστηριού, αναφορά γεωγραφική), θα στηριχτούμε πάλι σε μια υπόθεση εργασίας. Αναφερόμαστε στην περιοχή της Κλειούς, με το Παλιόκαστρο, ή Κάστρο του Κόρακα. Δύο θέσεις φιλοξενούν τώρα ναούς του Σωτήρος Χριστού. 

1. Το ελαιόφυτο Ύψωμα, επάνω από την παραλία Τσόνια, που αποκαλείται Αγία Σωτήρα!

Από τον ασφαλτοστρωμένο, πια δρόμο, ξεκινά ένα πανάρχαιο λιθόστρωτο, που οδηγεί προς το ύψωμα. Πηγαίνει στην πλαγιά, περνά επάνω από τον αυχένα με τους επίπεδους βράχους και τέλος σκαρφαλώνει στην ΝΔ πλευρά, προς την κορφή. Έχει ανοιχτεί και δρόμος προς το ύψωμα. Από τον αυχένα και επάνω, αρχίζει η πυκνή κεραμική, που δείχνει την σημασία τούτου του υψώματος. Εκεί παλιά, διαπίστωσα την ύπαρξη μελαμβαφών οστράκων και πληθώρα από κομμάτια τεφρών Λεσβιακών αγγείων (Bucchero). Είχα τότε εντοπίσει, μια αρχαία εγκατάσταση, των κλασσικών χρόνων.(Εμπρός 5-Ιαν.1990 Περιοδικό Αρχαιολογία τ.38 Μάρτ. 1991). 

Η κορφή είναι σχεδόν επίπεδη, ωοειδής με βράχους στο μέσον της, και στο ανατολικό της άκρο. Αυτό το μακρόστενο πλάτωμα, 151(Δ-Α)Χ36,5 μ. ζώνεται από τείχος συνεχές που τα αρχαία του κομμάτια διατηρούνται στην βάση, ενώ τα ανώτερα είναι μεταγενέστερα σέτια. Στο δυτικό του άκρο, κοντά στο βόρειο χείλος, είναι χτισμένη η Αγιά Σωτήρα (Χριστός). Ένα νεόχτιστο εκκλησάκι, χωρίς καμιά μαρτυρία παλιού ναού. Δίπλα του, κάτω από κάτι δενδροειδείς πρίνους, έχουν φτιάξει με την αφθονία των λίθων ένα τετράγωνο σχεδόν χτίσμα (σχήματος Π). Πλατιά θεμέλια φαίνονται εδώ, ενώ υπάρχει πληθώρα ορθογωνισμένων λιθόπλινθων και ημιλαξευμένων λίθων, ανάμεσα στις άλλες. Όλα αυτά δείχνουν την ύπαρξη μεγάλου κτίσματος εδώ. Δεν υπάρχει καμιά ένδειξη για χριστιανικό ιερό. Θεμέλια απαντώνται αρκετά, σ’ όλο το πλάτωμα, το οποίο είναι διάσπαρτο από όστρακα αγγείων, λαξευμένες πέτρες με σημάδια τόρμων και συνδέσμων, κεραμίδια και τούβλα. Η μεγαλύτερη διάμετρος είναι από Α προς τα Δ με αποστρογγυλεμένα τα δυο του άκρα (το βόρειο και το νότιο). Δίπλα στο εκκλησάκι, στο βόρειο χείλος, διακρίνεται καθαρά το παλιό θεμέλιο, ενώ πιο πέρα, πάλι στην βόρεια πλευρά, διατηρούνται κομμάτια που φαίνεται το τείχος σ’ όλο του το πλάτος. Είναι φτιαγμένο κατά το έμπλεκτο σύστημα με μικρή πέτρα. Ανέπαφο παραμένει το κομμάτι που κλείνει το στρογγυλό ανατολικό του άκρο, κάτω από κάτι βράχους. 

Όμως το καλύτερο κομμάτι βρίσκεται στη νότια πλευρά, προς τον αυχένα όπου βρισκότανε και η πύλη. Εδώ βλέπουμε να σώζεται το κατώτερο τμήμα του τείχους σε Λεσβία δομή, ενώ από επάνω υπάρχει το νέο ξεροτρόχαλο σέτι. Κοντά στην ανατολική άκρη της νότιας πλευράς, φαίνεται ­το άνοιγμα της Πύλης. Οδηγεί σ’ αυτή, διάδρομος που διακρίνεται καλά. Και εδώ, κάτω από τους βράχους της ΝΑ γωνίας δίπλα στην πύλη, είδα το ωραιότερο και ίσως αρχαιότερο κομμάτι του τείχους. Ανάμεσα στους φυσικούς βράχους, μεγάλες πέτρες με τέλεια εφαρμογή, δίνουν ένα από τα καλύτερα δείγματα Λεσβίας οικοδομής. Είναι ένα μνημείο χαμένο μέσα στους πρίνους και στ’ αγριόχορτα. Φαίνεται ότι κοντά στην πύλη, το τείχος ήτανε πιο επιβλητικό, ίσως να σχημάτιζε πύργο προς τον ευάλωτο αυχένα. Αυτό το τείχος έζωνε όλο το ωοειδές πλάτωμα. Εδώ μέσα υπήρχαν κτίσματα, όπως φανερώνουν τα θεμέλια και ιδίως αυτά στο υπαίθριο ιερό, δίπλα στο εξωκλήσι. Μένανε αρκετοί άνθρωποι εδώ επάνω, όπως φανερώνει και η πληθώρα των αγγείων. Ήταν μεγάλο οχυρό στο στρατηγικό τούτο σημείο. Ποιοι μένανε στο πλάτωμα; Η φρουρά; Μήπως καλλιεργητές; Γιατί η έλλειψη αρχιτεκτονικών μελών αποκλείει την ύπαρξη άλλου κτίσματος εδώ επάνω, όπως π.χ. ενός αρχαίου ναού. Μάλλον λοιπόν πρόκειται για ένα τελείως άγνωστο και μεγάλο οχυρωματικό έργο στην απομακρυσμένη ανατολική παρυφή της επικράτειας της Μήθυμνας. Μια Ακρόπολη, των κλασσικών χρόνων, της Αρχαίας Μήθυμνας. (39ο 33.9782-26ο-35.3935) Φαίνεται ότι το επιβλητικό ύψωμα φιλοξένησε και έναν αγροτοκτηνοτροφικό οικισμό (χειροποίητα όστρακα αγγείων, πυριτόλιθος) της Πρώιμης Χαλκοκρατίας. (Β. Κουμαρέλλας) Δεν βρέθηκε κεραμική, ή μέλη ναού που να ταυτίζει κτίσματα της Ακρόπολης, με μεταγενέστερο μοναστήρι. 

2. Στο βορινό άκρο του όρμου Τσόνια, απλώνεται ένα χαμηλό, πέτρινο ακρωτήρι. Επάνω από τα σπίτια, λίγο πιο πέρα, βρίσκεται χτισμένο το εξωκλήσι του Σωτήρος Χριστού (Αγία Σωτήρα).(1927). Υπήρξαν υπολείμματα παλιού ναού που τα ρίξανε στα θεμέλια. Γύρω του το πέτρινο πλάτωμα μαρτυρεί την πλούσια ιστορία του. Θεμέλια ανάμεσα στους ασφόδελους, πληθώρα κεραμικών που ξεφυτρώνουν παντού, όρθιοι λαξευμένοι βράχοι σαν πύλες αρχαίου περιβόλου, σηματοδοτούν μια μακριά πορεία. Ο οικισμός, στο πέτρινο υπόβαθρο, γύρω από το εκκλησάκι δίνει όστρακα μελαμβαφή, αλλά κύρια γκρίζων Λεσβιακών αγγείων της Αρχαϊκής Εποχής. Η πλειονότητα όμως της κεραμικής, από μεγάλα χρηστικά αγγεία, από κτενωτά και εφυαλωμένα αγγεία, τούβλα και κεραμίδια, ανήκει στον Μεσαίωνα.

Η παράδοση θέλει την ύπαρξη μοναστηριού εδώ πέρα. Ορισμένοι μελετητές τοποθετούν το δεύτερο μοναστήρι της ενορίας Κόρακα, που ήταν αφιερωμένο στον Χριστό (Μεταμόρφωση του Σωτήρος).* Εδώ η παλαιότητα του οικισμού συνυπάρχει πιθανόν με το παραθαλάσσιο μοναστήρι. Κάτω από αυτό, στα μικρά σπιτάκια και δίπλα στην άμμο της παραλίας υπάρχουν ακόμα τα ανοίγματα 4-5 τάφων (148) με κτιστά πέτρινα τοιχώματα και πλάκες για σκέπασμα (όπως του Αϊ-Βλάση στην Κλειού). Χαρακτηρίστηκαν σαν Βυζαντινοί. Μου είπανε επίσης ότι όταν βαθύνανε το λιμάνι βγάλανε και μια πλάκα με την επιγραφή «...ΩΘΗΚΕΝ». Τέλος η παράδοση αναφέρει, ότι το όνομα Τσιόνια δόθηκε από κίονες (κιόνια) που υπήρχαν (υπάρχουν ακόμα). 

Η πιθανότερη λοιπόν θέση αυτού του Μοναστηριού ήταν εδώ, άσχετα με γειτνίαση της θάλασσας. Πολλές μονές βρίσκονταν «παρα θιν’αλός». 

*Γιάννης Μουτζούρης:Ο Μοναχισμος της Λέσβου,1989,σελ 166 

με το παλιό εικονοστάσι 

με τα τείχη Λεσβίας δομής 

και την Κλασική κεραμική 

το βόρειο ακρωτήρι στα Τσόνια 

με τον Χριστό 

τα θεμέλια του αρχαίου οικισμού 

και την Μεσαιωνική κεραμική.