Στα τέσσερα και πλέον χρόνια, κατά τα οποία, έχουμε τη δυνατότητα, χάρις στο φιλόξενο Εμπρός και τον Μανώλη Μανώλα, να αναφερόμαστε από τη στήλη αυτή στη λεσβιακή ιστορία, έχουμε γράψει πολλές φορές για τη σημασία που έχουν τα γραπτά τεκμήρια στο έργο του ιστορικού, στο έργο της ιστορίας. Δεν είναι δυνατόν να εξετάζουμε το παρελθόν, να καταθέτουμε απόψεις, που δεν στηρίζονται στην επεξεργασία των γραπτών τεκμηρίων που αφήνουν με το περάσμά τους από τη ζωή οι άνθρωποι, είτε ως υποκείμενα είτε συμμετέχοντας σε μεγάλα γεγονότα (πόλεμοι) είτε υπηρετώντας διάφορους θεσμούς.

Ως προς το σημείο αυτό έχει κανείς την πεποίθηση ότι αυτή η κοινότοπη αντίληψη αποτελεί γενική ιδέα και ότι σύμφωνα με αυτήν δεν πρέπει να υπάρχουν άγνωστες γραπτές πηγές στην ελληνική επικράτεια, δεδομένου μάλιστα ότι τα τελευταία πολλά χρόνια υπάρχει μια έντονη στροφή στην αναζήτηση πηγών για την ελληνική ιστορία, που απόκεινται σε αρχεία του εξωτερικού (Ιταλίας, Αγγλίας, Γερμανίας, Γαλλίας και τώρα τελευταία και της Τουρκίας, από τότε που άνοιξαν τις πόρτες τους και στους Έλληνες ερευνητές).

Παρόλα αυτά όμως, ακόμα και σήμερα που μιλάμε και γράφουμε, οι συνθήκες, η γενική κατάσταση, οι αντιλήψεις των τοπικών παραγόντων, οι συγκυρίες, όλα αυτά μαζί ή κατά περίπτωση και ένα από αυτά από μόνο του, συντελούν ώστε στοιχεία ακόμα και της πρόσφατης ιστορίας μας να παραμένουν άγνωστα στην έρευνα, ή να εμφανίζονται ως αποτέλεσμα του ενδιαφέροντος ενός ανήσυχου ερευνητή να αναζητήσει, να ρωτήσει, να τρέξει, να πιέσει...

Τα γράφω αυτά, μετά λόγου γνώσεως, δηλαδή μετά από ένα τελευταίο επεισόδιο που έλαβε χώρα και πάλι στο νησί μας, κατά τη διάρκεια του τελευταίου καλοκαιριού.

Συγκεκριμένα, φίλος συγγραφέας και φιλέρευνος μελετητής της ιστορίας του χωριού του, με έφεση στην αναζήτηση στοιχείων για τις προσφυγικές καταβολές του χωριού και των ανθρώπων του, αναζήτησε στοιχεία για τις εγκαταστάσεις προσφύγων μετά την καταστροφή του 1922 (Σκοπίμως δεν αναφέρω ονόματα, επειδή και πάλι από προσωπική εμπειρία και μάλιστα επαναλαμβανόμενη, γνωρίζω ότι τα πράγματα πολλές φορές χειροτερεύουν με τα ονόματα και οι τοπικοί φορείς γίνονται, τις περισσότερες φορές, ακόμα περισσότερο καχύποπτοι και αρνητικοί στη βοήθεια των ερευνητών).

Μετά λοιπόν από συστηματική προσπάθεια, στην οποία συνέτρεξαν τοπικές γνωριμίες, ευνοϊκές συγκυρίες και πολύς κόπος κατάφερε να έλθει σε επαφή με κοινοτικά κατάστιχα της εποχής, από τα οποία μπορεί να αντλήσει κανείς πολλά στοιχεία για τη διαμόρφωση των τοπικών κοινοτήτων, μετά από την Μικρασιατική καταστροφή. Μιλάμε δηλαδή για γραπτές πηγές του 20ού αιώνα, ωσάν να πρόκειται για βυζαντινά χειρόγραφα, τουλάχιστον, φυλασσόμενα σε κάποια κρύπτη ενός μοναστηριού!

Και γιατί συμβαίνουν όλα αυτά, κατά τη γνώμη μου; Πιστεύω ότι με τη δημιουργία του ενός μεγάλου και μοναδικού δήμου της Λέσβου (αλλά και των άλλων ελληνικών τόπων), έπρεπε, παράλληλα, να δημιουργηθεί και μια υπηρεσία (1-2 υπάλληλοι είναι αρκετοί), στην οποία να συγκεντρωθούν όλα τα αρχεία των κοινοτήτων του νησιού μας, που διαλύθηκαν και τα οποία θα ήταν ανοιχτά στην έρευνα και στο ενδιαφέρον των μελετητών. Ή, εναλλακτικά, τα αρχεία αυτά να κατατεθούν στο Παράρτημα των ΓΑΚ, στα ΓΑΚ Λέσβου, ώστε και πάλι να είναι διαθέσιμα στις ιστορικές αναζητήσεις. Έτσι δείχνουμε το πραγματικό ενδιαφέρον για την ιστορία, για την ιστορία του τόπου μας, για τους ανθρώπους τους, για τους προγόνους μας εν τέλει.

Ξέρω θα μου πείτε και πάλι τα γνωστά που ακούμε τόσες δεκαετίες. Δεν υπάρχουν πόροι, δεν υπάρχουν μέσα, ή αντίστροφα και πιο ωμά, τα παλιόχαρτα θα κοιτάμε τώρα, ή τις άμεσες ανάγκες των ανθρώπων; Τι να σας πω: η περηφάνια για τη μοναδικότητά μας, κτλ. και όλες αυτές οι φανφάρες πρέπει να συμβαδίζουν και με κάποια μικρά έργα για την προστασία και κυρίως για τη γνώση των έργων, του βίου τους...

* Ο Παναγιώτης Μιχαηλάρης είναι ιστορικός/ Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών.