Τις τελευταίες ημέρες, ερευνώντας για διάφορα λεσβιακά θέματα, βρέθηκα στην ανάγκη να ανοίξω για μια ακόμη φορά το βιβλίο του Ι. Δ. Κοντή Λεσβιακό Πολύπτυχο. Από την ιστορία, την τέχνη και τη λογοτεχνία. Το έργο κυκλοφόρησε πρώτη φορά το 1973 από τις εκδόσεις Έσπερος και με εξώφυλλο του σπουδαίου ζωγράφου Ορέστη Κανέλλη και όντας εξαντλημένο επανεκδόθηκε από τις λεσβιακές εκδόσεις Αιολίδα το 2011, με πρόλογο δικό μου και βιογραφικά-εργογραφικά στοιχεία του συγγραφέα του Κ. Μίσσιου. Βρίσκω την ευκαιρία να σημειώσω ότι ο Αϊβαλιώτης Ι. Κοντής (γεννήθηκε το 1910 και πέθανε στο Λονδίνο το 1975) υπηρέτησε το 1935 στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μυτιλήνης πριν μετακινηθεί στην Αθήνα, ενώ μια εξαιρετική βιογραφία και παρουσίαση του επιστημονικού του έργου έχει δημοσιεύσει ο ακαδημαϊκός Βασ. Πετράκος στο περιοδικό Ο Μέντωρτχ 43 (Οκτ. 1997),σ. 43-70.

Ο Ιω. Δ. Κοντής σπούδασε αρχαιολογία στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και η ειδίκευση αλλά και το πλούσιο έργο του καταγίνεται με τα αρχαιολογική έρευνα. Ωστόσο το έργο του για την ιστορία της Λέσβου αποτελεί ένα σπουδαίο ιστορικό επίτευγμα, δεδομένου ότι, κατά τη γνώμη μου, πρόκειται για μια ιστορική σύνθεση πρώτης ποιότητας. Το Λεσβιακό Πολύπτυχο βρίσκεται δηλαδή στον αντίποδα της σχολαστικής τοπικής ιστοριογραφίας, η οποία επικεντρώνεται στη μερίκευση και στην ανάδειξη του επιμέρους γεγονότος. Βέβαια ό,τι προσφέρει η τοπική ιστοριογραφία είναι πολύτιμο για τη γενική ιστορία και η συμβολή της αναντικατάστατη. Όμως πάντα και στο επίπεδο της τοπικής ιστοριογραφίας χρειάζεται η σύνθεση, η αφήγηση της γενικής εικόνας των πραγμάτων και στην περίπτωση του Ι. Δ. Κοντή έχουμε ακριβώς το συνθετικό έργο. Ο Ι. Κοντής γνωρίζει καλά την λεσβιακή ιστορία στην ολότητά της και φυσικά έχει γνώση και των αρχαιολογικών δεδομένων, με άλλα λόγια ελέγχει καλά την περί Λέσβου ελληνική και ξένη ιστορική και αρχαιολογική βιβλιογραφική προσφορά. Και έτσι με βάση τον εξοπλισμό αυτό προχωρεί στη σύνθετη παρουσίαση της λεσβιακής ιστορίας από την αρχαιότητα έως τα νεότερα χρόνια, εντάσσοντας στην οπτική και στην ανάλυσή του όλες τις ενδιάμεσες περιόδους (κλασική αρχαιότητα, ρωμαϊκά χρόνια, βυζαντινή περίοδο, περίοδο των Γατελούζων, Τουρκοκρατία), εντάσσοντας στην αφήγησή του τα κρίσιμα στοιχεία που διαμορφώνουν την ιστορική φυσιογνωμία των οικισμών και των ανθρώπων του νησιού. Ένα παράδειγμα: επιχειρώντας να διαμορφώσω μια εικόνα για τον Μόλυβο της Τουρκοκρατίας, διάβασα τις σχετικές σελίδες του Ι. Κοντή και το ζήτημα Μόλυβος αναδείχτηκε σε όλη του την ευρυχωρία, επειδή ο Μόλυβος της Τουρκοκρατίας ανακαλεί χαρακτηριστικά των Γατελούζων και των Βυζαντινών και των Ρωμαίων και της αρχαιότητας. Η δεσπόζουσα θέση του οικισμού και η επικυριαρχία του στην περιοχή της βόρειας Λέσβου μέχρι τα χρόνια που θα δώσει τη θέση του στην Καλλονή, δεν είναι φαινόμενο της Τουρκοκρατίας αλλά διαχρονικό. Και αυτό το έχει επισημάνει και το αποτυπώνει με μοναδικό τρόπο ο Ιω. Δ. Κοντής από το 1973 κιόλας. Δεν θέλω να επεκταθώ περισσότερο, επειδή ο λόγος της αναφοράς μου στον Ιω. Δ. Κοντή και το πολύτιμο Λεσβιακό Πολύπτυχό του είναι να ωθήσω όσους αναγνώστες αυτής της στήλης δεν το έχουν χαρεί να διατρέξουν τις σελίδες του, τώρα που για κάποιους οι μέρες της επανόδου στο νησί πλησιάζουν και ενδεχομένως κάποια ιστορικά ερωτηματικά προκύψουν στις αναζητήσεις τους.