Γράφαμε πριν από δεκαπέντε ημέρες για το ενδιαφέρον που έδειξε η Νομαρχία της Λέσβου για τη διάσωση ιστορικών τεκμηρίων, όπως αυτό εκδηλώθηκε με εγκύκλιο του νομάρχη Νικ. Μπιράκη, που στάλθηκε στους δήμους και τις κοινότητες του νησιού μας στις 19 Απριλίου 1954. Δημοσιεύσαμε εξάλλου αυτολεξεί το σκεπτικό που οδήγησε στη σύνταξη της εγκυκλίου αυτής, το οποίο συνίσταται στη διάσωση του «πνευματικού υλικού» και θα αποτελούσε «την βάσιν της καλλιεργείας της λαογραφίας» της Λέσβου και Λήμνου, προκειμένου να ωφεληθούν τα νησιά αυτά από «τουριστικής και εν γένει πνευματικής απόψεως».

Φυσικά δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για τους σκοπούς της εγκυκλίου αυτής, καθώς έχει συνταχθεί πριν από 70 περίπου χρόνια και οπωσδήποτε υπάρχει διαφορά προσέγγισης των ιστορικών τεκμηρίων. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι αποτελεί μια προσπάθεια συγκέντρωσης και διαφύλαξης ορισμένων πραγμάτων.

Ας σημειώσουμε εξάλλου και τη μέθοδο που προτείνεται εκ μέρους της Νομαρχίας για τη διάσωση των τεκμηρίων. Θα συντάσσεται σημείωμα με τα στοιχεία που ζητούνται, για τα οποία πρέπει να υπάρξει συνεργασία τοπικών παραγόντων: «Διά την συγκέντρωσιν του εν λόγω υλικού συνιστώμεν ὀπως συνεργασθήτε μετά των κοινοταρχών, των γερόντων, των ιερέων και παντός δυναμένου να γνωρίζη, ως και μετά του γραμματέως του Δήμου ἤ Κοινότητος, όστις θα δακτυλογραφήση το κείμενον».

Στη γραμμή αυτή και προκειμένου να διευκολυνθούν οι κατά τόπους επιφορτισμένοι με το έργο, η Νομαρχία συντάσσει ένα οιονεί ερωτηματολόγιο, το οποίο συνίσταται από τα παρακάτω σημεία: α) «Πού κείται ο Δήμος ή Κοινότης» (ζητούνται και φωτογραφίες του οικισμού, ναών, σχολείων, εργοστασίων κτλ.), β) «Πώς ονομάζεται ο Δήμος ή Κοινότης» (ιστορικό του ονόματος και συναφών μύθων), γ) «Ιστορία του Δήμου ή της Κοινότητος» (ιστορικό ίδρυσης, γεγονότα που συνδέονται με την ίδρυση, τρόποι κατασκευής σπιτιών κτλ), δ) «Ναοί, Μοναί», ε) «Σχολεία» (κατάσταση, ύπαρξη σχολικού κήπου και βιβλιοθήκης, αριθμός μαθητών), στ) «Δρόμοι Δήμου ή Κοινότητος» (κατάσταση, ύπαρξη αποχέτευσης, αποχωρητηρίων), ζ) «Ύδρευσις» (κατάσταση προμήθειας νερού και γνωμάτευση χημικού), η) «Ψυχαγωγία κατοίκων» (αριθμός καφενείων, πανηγύρια, παραδόσεις, αγώνες, κινηματογράφοι, ξενοδοχεία), θ) «Ποίαι αι παραδόσεις, προλήψεις, δεισιδαιμονίαι» (Προλήψεις για τη γέννηση παιδιού, τη βάπτιση, τον γάμο, τους νεκρούς, τους βρικόλακες, τις κηδείες, τα τραγούδια. Καταγραφή παραδοσιακών ασμάτων σε εκκλησιαστική μουσική ή σε πεντάγραμμο, ι) «Φυσικαί καλλοναί», ια) «Ασχολίαι κατοίκων», ιβ) «Ιατροί-Φαρμακεία» (λουτροπηγές), ιγ) «Οικοτεχνία» (επεξεργασία πρώτων υλών στα σπίτια, υφαντική, ταπητουργία, πλεκτική, κεντητική, αγγειοπλαστική, βαρελοποιία, ξυλογλυπτική, καλαθοπλεκτική κτλ.), ιδ) «Βλάστησις» (Δάση, είδη δασών, φυτά, ασυνήθιστα φυτά κτλ.), ιε) «Αρχαιότητες» («Από τουριστικής και πάσης άλλης απόψεως (αρχαιολογικά κτλ.), χειρόγραφα παλαιά, ή κώδικες επιτροπικοί, δημογεροντικά, σχολικοί, ή έγγραφα παλαιά, σουλτανικά φιρμάνια, πατριαρχικά σιγίλλια, επισκοπικοί εγκύκλιοι κλπ. ή κτηματολόγια του περασμένου αιώνος εις την Κοινότητα, την εκκλησίαν, τα σχολεία ή εις χείρας ιδιωτών. Επιγραφαί οιασδήποτε εποχής, αρχαίας Ελληνικής, Ρωμαϊκής, Βυζαντινής και Τουρκοκρατίας ή Βυζαντινοί ναοί ερειπωμένοι ή άλλαι αρχαιότητες».

Από την ενδιαφέρουσα αυτή εγκύκλιο της Νομαρχίας Λέσβου, στην οποία θίγεται το σύνολο σχεδόν της ιστορικής και αρχαιολογικής κατάστασης κάθε επιμέρους οικισμού της Λέσβου και της Λήμνου, σημείωσα επί λέξει την ιε´ και τελευταία παράγραφο. Φυσικά και όλες οι προηγηθείσες έχουν τη σημασία τους, όμως στην τελευταία εντοπίζεται αυτό που ονομάζουμε ιστορικά τεκμήρια, είναι μάλιστα πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι ο συντάκτης της εγκυκλίου γνωρίζει καταλεπτώς σχεδόν όλες τις κατηγορίες των τεκμηρίων και σε αυτές αναζητά απαντήσεις.

Σχολιάσαμε την παραπάνω εγκύκλιο της Νομαρχίας Λέσβου του 1956 και παραθέσαμε ορισμένα σημεία της, προκειμένου να αναδείξουμε το ενδιαφέρον της Νομαρχίας για την κατάσταση των ιστορικών τεκμηρίων.

Ωστόσο, όπως καθένας μπορεί να υποθέσει και να αναρωτηθεί το σημαντικότερο είναι η ανταπόκριση που εκδηλώθηκε εκ μέρους των τοπικών παραγόντων προκειμένου να απαντηθούν τα ερωτήματα που έθετε ο Νομάρχης. Και περαιτέρω: άραγε φυλάσσονται στα αρχεία της Νομαρχίας οι αναφορές των Δήμων και κοινοτήτων. Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να εντοπίσει κανείς τα σχετικά κείμενα. Ίσως κρύβουν και εκπλήξεις...