Όταν αγνοούμε ή ηθελημένα διαστρεβλώνουμε το έτυμον μιας λέξης λέμε ότι έχουμε παρετυμολογία.

Το φαινόμενο δεν είναι τόσο συχνό, ωστόσο δείχνει πολλές φορές ειρωνική διάθεση και ενίοτε σοφία.

Άκουγα προχθές σε μουσική εκπομπή τον ενδιαφέροντα μουσικό και συγγραφέα Λουδοβίκο των Ανωγείων να εξηγεί «γιατί το βλέμμα θέλει δύο «μ».

Όταν, λέει, έφτιαξαν τη λέξη με ένα «μ» είδαν το βλέμμα να περιστρέφεται σύντομα. Όμως για να δεις καλά τα πράγματα πρέπει το βλέμμα σου να γυρίζει αργά (και θυμήθηκα κείνη τη στιγμή τον ντέντεκτιβ Μονκ της ομώνυμης σειράς …) οπότε γυρίσανε πίσω τη λέξη και της πρόσθεσαν άλλο ένα «μ»!

Αυτό είναι μια χαριτωμένη παρέκβαση της επίσημης ετυμολογίας που θέλει τον χαρακτήρα «π» του ρήματος «βλέπω» να παράγει δύο «μ».

Θυμήθηκα τότε τον γεωργό θείο μου Μανόλη που μου έλεγε -αν και ήξερε ότι ασχολούμαι πενήντα χρόνια με τη γλώσσα- «το λένε «αμπέλι» γιατί βγήκε από τον «μπελά»!

Κείνη τη στιγμή βέβαια εξέφραζε τα γεωργικά του συναισθήματα, αδιαφορώντας ακόμα και για την τερατογένεση της λέξης, αφού ο «μπελάς» είναι τουρκικός.

Λέγαμε παλιά κι άλλα τέτοια, και συνεχίζουμε να τα λέμε.

Η «μπριζόλα», λέει, βγαίνει από το «εν πυρί ζέει όλη» δηλαδή κατακαίγεται στη φωτιά, κι είναι εντελώς απίθανο να είχαν οι Βενετσιάνοι στο νου τους όλο αυτό το …δράμα όταν έφτιαχναν τη λέξη.

Τα ίδια και με τον «άνθρωπο». Κυκλοφορεί μια εκδοχή του ετύμου εκ του «άνω θρώσκω» δηλαδή «σηκώθηκα να κοιτάξω ψηλά», που βέβαια επιβεβαιώνει τη γενεαλογική μας εξέλιξη, αλλά δεν είναι ορθή ετυμολογικά, μιας και το «π» δεν μπορεί να σχετίζεται με τον χαρακτήρα «σκ».

Η λέξη επισήμως είναι αγνώστου ετύμου. Πιθανολογείται ότι παράγεται από το ανήρ (ανδρός)+ ωψ (μάτι, όψη).

Πολλές φορές αιτία είναι η άγνοια, καθώς η γλώσσα μας είναι ένας απύθμενος ωκεανός και, φευ, απρόσιτος στον πολύ κόσμο.

Η «Καλλιόπη», η αρχηγός των Μουσών, έχει ωραία φωνή (καλλι+ έπος) και όχι ωραία όψη, όπως πιστεύει ο πολύς κόσμος.

Το «εφτάζυμο» ασφαλώς και δεν είναι εφτά φορές ζυμωμένο, αλλά είναι από μόνο του (αυτόζυμο).

Στις ερμηνείες των λέξεων δείχνει ο κόσμος τις δοξασίες του και τις βαθιές του επιθυμίες.

Τον Φλεβάρη τον θέλει «να φλεβίζει τη γη» και όχι λατινογενή, και τον Άγιο Στυλιανό να «στυλώνει βρέφη και παιδιά» όπως άλλωστε δείχνει και η εικόνα του.

Ακόμα και το «αιγόκλημα» (αίγα+κλήμα) το έκανε από παρερμηνεία και θρησκευτική παρόρμηση «αγιόκλημα».

Όταν εξετάζουμε τις παρετυμολογίες ο νους μας πρέπει πάντα να πηγαίνει στον μεγάλο φιλόσοφο και φιλόλογο Πλάτωνα.

Το έργο του «Κρατύλος» είναι το πρώτο καταγεγραμμένο στην ιστορία επιστημονικό εγχειρίδιο γλωσσολογίας και ταυτόχρονα ένα πανόραμα φιλοσοφικής παρετυμολογίας λέξεων.

Καθώς ήταν άριστος γνώστης της γλώσσας, έχει επιλέξει στο έργο αυτό λέξεις που είναι μέχρι σήμερα αγνώστου ή αβεβαίου ετύμου και τις ετυμολογεί σύμφωνα με το πλατωνικό φιλοσοφικό του σύστημα:

Η στάση δηλώνει το ελεατικό εν και αναλλοίωτον αλλά και το εμπόδιο, η κίνηση είναι η ηρακλείτεια μεταβολή των πάντων και άρα το ζητούμενο αγαθό, οκύκλος είναι το τέλειο σχήμα του κόσμου κλπ.

Όλα τα έτυμα ανάγονται σε εκφράσεις στάσης ή κίνησης.

Η «ιστορία» είναι αυτό που «ίστησι τον ρουν».

Η «ανία» είναι το «εμποδίζειν το ιέναι».

Το «αισχρόν» είναι το «αεί ίσχον τον ρουν» (αυτό που εμποδίζει την κίνηση).

Ο «ουρανός» εκ του «άνω ορώ», το «βλαβερόν» είναι αυτό που «βλάπτει τον ρουν», ακόμα δε και το ίδιο το «ον» κατάγεται από το «ιόν» δηλαδή το κινούμενο.

Τα παιχνίδια με τη γλώσσα ξεκίνησαν από τον Πλάτωνα, αλλά φαίνεται ότι συνεχίζουν μέχρι σήμερα.

Ο συχωρεμένος ο πατέρας μου χρησιμοποιούσε συχνά τη τουρκική λέξη «αντέτ» (adet) για το έθιμο και τη συνήθεια, αλλά την έλεγε «ανταίτιον» (!!), είτε εξελληνίζοντάς την ή υπονοώντας ότι έχει κι αυτή ελληνική ρίζα …..