Αυτές τις χρονιάρες μέρες οι άνθρωποι φαίνεται πως αποθέτουν τα πάθη τους, την κακία, τη σκληρότητα και την απανθρωπιά, συνειδητοποιούν την ουσία της ύπαρξής τους και ανταλλάσσουν ευχές. Το ζήτημα είναι αν κανείς από εμάς στη δύση του παλιού του χρόνου και την ανατολή του νέου κάθεται να κάνει έναν απολογισμό των έργων και των λόγων του για τον χρόνο που πέρασε και να χαράξει ένα νέο δρόμο γι’ αυτόν που έρχεται, ακολουθώντας την προτροπή του Πυθαγόρα που έλεγε στους μαθητές του «Να μη δέχεστε στα μαλακά σας βλέφαρα τον γλυκό ύπνο, πριν εξετάσετε τρεις φορές το καθένα ποια παράβαση κάνατε, τι κάνατε από αυτά που έπρεπε και τι από αυτά που έπρεπε να γίνουν δεν έγιναν» (Μηδ’ ύπνον μαλακοίσιν επ’ όμμασιν προσδέξασθαι, πριν των ημερινών έργων τρις έκαστον επελθείν ‘‘ποι παρέβην, τι δ’ έρεξα, τι μοι δέον ουκ ετελέσθη’’). Στις ευχές που ανταλλάσσονται κυριαρχεί η λέξη «υγεία». Όλοι εύχονται στους συνανθρώπους τους «πάνω απ’ όλα υγεία», αναγνωρίζοντας πως αυτή είναι το πιο πολύτιμο αγαθό.

Αλλά τι εννοούμε με τον όρο «υγεία»; Σύμφωνα με τον επικρατέστερο ορισμό υγεία είναι «η φυσιολογική λειτουργία όλων των οργάνων του σώματος που επιτυγχάνει την ψυχοπνευματική ισορροπία του ανθρώπου». Οι αρχαίοι Έλληνες έδιναν αξία όχι απλώς στη ζωή, αλλά στην καλή ζωή, στο «ευ ζην», αυτή που εξασφαλίζει την ευτυχία, το πιο μεγάλο αγαθό για έναν άνθρωπο. Ο Πλάτων παρατηρεί πως «όλοι οι άνθρωποι, ακόμη και οι πιο φαύλοι, λένε πως η ευτυχία είναι το πιο μεγάλο αγαθό» (Ευθύδ. 279 c7: Την ευτυχίαν πάντες φασί και οι πάνυ φαύλοι μέγιστον των αγαθών είναι», ενώ ο μαθητής του Αριστοτέλης λέει πως «θέτουμε την ευτυχία σαν απώτερο σκοπό όλων των ανθρώπινων πραγμάτων» (Ηθικ. Νικομ. 1176 α 31: Ευδαιμονίαν τέλος τίθεμεν των ανθρωπίνων).

Πολλές απόψεις έχουν εκφραστεί σχετικά με τους παράγοντες που οδηγούν στην ευτυχία του ανθρώπου. Ο Σόλων, για παράδειγμα, έχει τη γνώμη πως ο πλούτος δε φέρνει την ευτυχία, γιατί «πολλοί ζάπλουτοι άνολβοί εισιν, πολλοί δε μετρίως έχοντες ευτυχέες», δηλαδή «πολλοί πολύ πλούσιοι είναι δυστυχείς, ενώ άλλοι που είναι φτωχότεροι είναι ευτυχισμένοι». Αυτός θεωρεί συστατικά της ευτυχίας το να είναι κάποιος «άπηρος (=όχι ανάπηρος), άνουσος (= να μην έχει αρρώστιες), απαθής κακών (= να μην έχει περάσει στη ζωή του συμφορές) (Ηρόδ. 1. 32).

Ο Αριστοτέλης, πάλι, υποστήριζε πως η ευτυχία συνίσταται από τρία πράγματα: αυτά που αναφέρονται στην ψυχή, που τα θεωρεί και πιο σημαντικά, αυτά που σχετίζονται με το σώμα, όπως η υγεία, η δύναμη, η ομορφιά και τα παρόμοια, που κατατάσσει δεύτερα, και αυτά που βρίσκονται έξω από αυτά, όπως ο πλούτος, η ευγενής καταγωγή, η δόξα και τα παρόμοια, που θέτει σε τρίτη μοίρα» (Διογ. Λαέρτ., V 30: Την ευδαιμονίαν δε εκ τριών αγαθών είναι*των περί την ψυχήν, α δη και πρώτα τη δυνάμει καλεί* εκ δευτέρων δε των περί το σώμα, υγείας και ισχύος και κάλλους και των παραπλησίων* εκ τρίτων δε των εκτός, πλούτου και ευγενείας και δόξης και των ομοίων).

Ένα επίγραμμα που αποδίδεται στον Επίχαρμο ή τον Σιμωνίδη λέει πως το πιο σημαντικό που χρειάζεται ο άνθρωπος είναι η υγεία, μετά είναι το ομορφοκαμωμένο κορμί και τρίτο ο πλούτος που όμως έχει αποκτηθεί με δίκαιο και έντιμο τρόπο (Στοβ. Ανθολ., Δ ΧΧΧΙΧ 9: Υγιαίνειν μεν άριστον ανδρί θνητώι / δεύτερον δε φυάν καλόν γενέσθαι / τρίτον δε πλουτείν αδόλως). Με παρόμοιο τρόπο αξιολογεί την υγεία ένα επίγραμμα, γνωστό ως Δηλιακό, που λέει πως «το πιο ωραίο πράγμα για τον άνθρωπο είναι το πιο δίκαιο, το πιο ωφέλιμο είναι η υγεία και το πιο ευχάριστο το να πετύχει κανείς ότι επιθυμεί» (Κάλλιστον το δικαιότατον, λώιστον δ’ υγιαίνειν, πάντων δε τερπνότατον του τις εράι το τυχείν). Το επίγραμμα αυτό τοποθετεί πρώτη τη δικαιοσύνη, γιατί αυτή είναι η κορωνίδα των αρετών, σύμφωνα με τον πλατωνικό αξιακό κώδικα, και όποιος έχει αυτή την αρετή έχει και όλες τις άλλες αρετές.

Το αρχαιοελληνικό πνεύμα εκτιμώντας την αξία της υγείας τη θεοποίησε και τη λάτρεψε. Ο θεός της ιατρικής, ο Ασκληπιός, είχε τρεις κόρες, την Ακεσώ (<άκεσις <άκος =ιατρικό φάρμακο), την Υγίεια και την Πανάκεια (<παν +άκος = αυτή που θεραπεύει τα πάντα). Στην Ακρόπολη της αρχαίας Αθήνας, μάλιστα, υπήρχε άγαλμα της θεάς Υγίειας -Αθηνάς. Αλλά και η λαϊκή σοφία θεώρησε την υγεία πρώτιστο αγαθό και λέει σχηματικά πως όλα τα άλλα αγαθά είναι μηδενικά που σαν αριθμοί δεν έχουν καμιά αξία. Η υγεία είναι η μονάδα που, όταν τεθεί μπροστά από αυτά τα μηδενικά, τους δίνει αξία.

Οι αρχαίοι Έλληνες διανοούμενοι είχαν συνδέσει τη σωματική υγεία με την πνευματική και ψυχική, γιατί επιδίωκαν μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα. Είναι γνωστό πως ο μεγάλος γιατρός της αρχαίας Ελλάδας, ο Ιπποκράτης (460-377 π.Χ.) απέσπασε πρώτος την ιατρική από τον ιερατικό της χαρακτήρα και τον εμπειρισμό και, χρησιμοποιώντας επιστημονικές μεθόδους, έκανε έρευνες για τα αίτια που προκαλούν τις αρρώστιες και έφθασε σε αξιοθαύμαστα συμπεράσματα σχετικά με τις επιδράσεις του φυσικού περιβάλλοντος και του τρόπου ζωής και της διατροφής στο ψυχοσωματικό σύνολο, στον χαρακτήρα του ανθρώπου και γενικότερα στην προσωπικότητά του.

Ας μη λησμονούμε πως ο γιατρός που ανήκε στην ιπποκρατική συντεχνία ορκιζόταν και έλεγε: «Θα ορίζω δίαιτες που ωφελούν τους αρρώστους, όσο μπορώ να κάνω τούτο με τις ιατρικές γνώσεις μου και σύμφωνα με την εκτίμηση της κατάστασης του αρρώστου. Σε όσα σπίτια μπω, θα μπαίνω για να ωφελήσω τους αρρώστους…..». Ο Ιπποκράτης εργάστηκε για την καταπολέμηση της αρρώστιας και για την καλυτέρευση του ανθρώπου σωματικά και ψυχικά και έτσι έδωσε στην ιατρική επιστημονικά και ηθικά στηρίγματα και την οδήγησε στον ανθρωπιστικό της ρόλο.

Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα. Η σωματική αρρώστια προκαλεί το ψυχικό νόσημα ή η κατάσταση της ψυχής επηρεάζει το σώμα; Ο Πλάτων αναφέρει τη διδασκαλία του Πυθαγόρειου γιατρού και φιλοσόφου- βασιλιά των Γετών της Θράκης Ζάλμοξη (έζησε τον 6^ο αι. π.Χ.) σύμφωνα με την οποία δεν πρέπει να επιχειρεί κανείς να θεραπεύσει το σώμα δίχως ταυτόχρονη ψυχική θεραπεία, γιατί όλα τα κακά, όπως και τα καλά, που είναι στο σώμα ή που το βρίσκουν έχουν την πηγή τους στην ψυχή και γι’ αυτό αυτή πρώτη πρέπει να θεραπεύεται με λόγους καλούς.

Η υγεία, η δύναμη και η ομορφιά του σώματος η τέλεια και συμμετρική σωματική συγκρότηση είναι απαραίτητα για την ομορφιά της ψυχής και η ομορφιά της ψυχής, το στόλισμα της ψυχής με αρετές, η ενάρετη ψυχή, χρειάζεται, για να κρατά γερό και ακμαίο το σώμα, για τη δημιουργία του «καλού καγαθού» που είναι η ιδανική ανθρώπινη παρουσία. Μέσα στα όμορφα σώματα φέγγει η λάμψη του πνεύματος. «Νους υγιής εν σώματι υγιεί», όπως έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες, ή mens sana in corpore sano, όπως έλεγαν οι Λατίνοι. Όπως και αν έχει το πράγμα, «πάνω απ όλα η υγεία»….