Και πάλι λοιπόν σήμερα ο λόγος για τις δημογεροντίες, τις δημογεροντίες της Λέσβου, της πρωτεύουσας πόλης Μυτιλήνης και των χωριών, μικρών και μεγάλων της λεσβιακής ενδοχώρας. Λέγαμε πριν από δεκαπέντε ημέρες από αυτήν την στήλη, ότι ανάμεσα σε όσα εκκρεμούν να γίνουν για τη λεσβιακή ιστορία είναι και η γνωριμία μας με τα πρόσωπα που κατά καιρούς και ειδικότερα από τα μέσα του 17^ου αι (η χρονολογία είναι κατά προσέγγιση), συγκρότησαν τις δημογεροντίες. Η ανάγκη της γνώσης σταθερών έστω και τυπικών στοιχείων είναι -για όσους έχουν μια σχετική εμπειρία με τα πράγματα- απαραίτητη πριν προχωρήσουμε σε θεωρητικές συνθέσεις και άλλα σπουδαία και τρανά..., επειδή χωρίς τη γνώση των βασικών στοιχείων μιας κοινωνίας, μάλλον θα μιλάμε και θα γράφουμε εν κενώ. Την ανάγκη αυτή της γνωριμίας με τα πρόσωπα την έχω βιώσει πολλές φορές, όταν βρέθηκα στην ανάγκη να πληροφορηθώ για τους ανθρώπους που συγκροτούσαν τη δημογεροντία λ.χ. του Μανταμάδου, του χωριού μου, όταν έγινε το τάδε έργο, όταν αποφασίστηκε κάτι σπουδαίο ή λιγότερο σπουδαίο για το χωριό, και σκόνταφτα σε τέτοια ή συναφή προβλήματα, χωρίς τη γνώση των οποίων η γνώση παραμένει ανεπαρκής.

Νομίζω όμως ότι τώρα και σε γενικές γραμμές είναι εύκολο να καταρτισθούν οι σχετικοί κατάλογοι των ανθρώπων για τα περισσότερα χωριά της Λέσβου. Τούτο συμβαίνει επειδή κατά καιρούς έχουν δημοσιευτεί πολλές τοπικές ιστορίες για όλα σχεδόν τα λεσβιακά χωριά, αλλά και πολλά έγγραφα δημοσιεύτηκαν συστηματικά ή σκόρπια σε διάφορα περιοδικά. Εξάλλου έχουμε δημοσιεύσεις και περιγραφές ορισμένων κωδίκων, ενώ και άλλοι, περισσότεροι ίσως, παραμένουν ανεκμετάλλευτοι, καθώς περιέχουν πλούσια στοιχεία για τη λεσβιακή ιστορία. Όλα αυτά και πολλά άλλα στοιχεία, τα οποία ο ενδιαφερόμενος ερευνητής μπορεί να αντλήσει εύκολα, μου δίνουν την πεποίθηση ότι ένα ανάλογο έργο είναι εύκολο να καταρτισθεί, εφόσον βέβαια κάποιος αντιληφθεί τη σημασία που θα έχει αυτό για την ιστορία μας, ξεφς.﷽﷽﷽﷽﷽﷽﷽στορικ(ύγει από ιδεολογικά σχήματα που θέλουν τους δημογέροντες να είναι οι καταπιεστές του λαού και όλα τα συναφή, και με ιστορική γνώση σκύψει πάνω από τις πηγές.

Φυσικά ένα παρόμοιο έργο δεν θα αποτελείται μόνο από καταλόγους ονομάτων. Οι δημογεροντίες δεν είναι στατικά σώματα, αλλά όπως κάθε ζωντανός θεσμός εξουσίας ή και διαχείρισης της εξουσίας, έστω και σε τοπικό επίπεδο, κρύβει απρόσμενα στοιχεία που αναδεικνύουν και τη σημασία του. Εναλλαγές προσώπων στην εξουσία ή μη εναλλαγές, αναλήψεις υπηρεσιών, τα διάδοχα πρόσωπα και μέσα σε ποιες συνθήκες κάποια πρόσωπα αποχωρούν και έρχονται κάποια άλλα και ποια σημασία έχει η εναλλαγή τους για την τοπική κοινωνία. Σχέσεις των μελών μιας δημογεροντίας, αντιπαλότητες και συμμαχίες. Συμφέροντα και ποιοι τα εξυπηρετούν. Υπάρχει κληρονομική διαδοχή στις δημογεροντίες και ποια είναι τα στοιχεία που συγκροτούν ένα υποψήφιο δημογέροντα. Συνεργασίες μεταξύ δημογεροντιών διαφόρων λεσβιακών χωριών. Οικονομικές ενασχολήσεις των δημογερόντων, προσφορά τους ή μη στην τοπική κοινωνία. Αυτά είναι μόνο μερικά από τα θέματα που έρχονται πολύ πρόχειρα στο μυαλό μου και υπάρχουν φυσικά και τόσα άλλα που μπορεί κάποιος συστηματικός μελετητής να αποκομίσει από τη μελέτη των σχετικών εγγράφων. Αλλά, επαναλαμβάνω, και αυτά τα σύνθετα και κάποιες φορές δύσκολα να μην γίνουν, αλλά να έχουμε απλώς τα ονόματα των δημογερόντων, τις εναλλαγές τους και ένα μικρό βιογραφικό τους είναι αρκετά στοιχεία ώστε να γίνουμε πλουσιότεροι σε γνώσεις για την ιστορία του τόπου μας και ίσως και πέρα από αυτή. Επειδή, όπως είναι γνωστό, δημογεροντίες υπάρχουν σε όλους τους ελληνικούς τόπους, με παράλληλα, ανάλογα, μείζονα ή ελάσσονα έργα και ημέρες. Εξάλλου, η σύνθεση μιας μελέτης του τύπου αυτού, ακόμα και η άντληση στοιχείων από την αλληλογραφία των δημογερόντων, αν υφίσταται, θα αναδείξει το μέγεθος των ευθυνών που ορισμένοι από αυτούς κλήθηκαν να αναλάβουν και μάλιστα σε στιγμές που υπερέβησαν τις κανονικότητες. Σκέπτομαι λ.χ. το θαυμάσιο βιβλίο της Νσως,﷽﷽﷽﷽﷽﷽κλτικων είναι απαραιτίκης Παπαηλιάκη, που μας κατέστησε γνώστες των δραματικών στιγμών και του εξόντωσης των μελών της δημογεροντίας της Χίου, όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση. Αλλά και εκτός από αυτά τα οριακά γεγονότα και οι κανονικότητες έχουν τη σημασία τους...

 * Ο Παναγιώτης Δ. Μιχαηλάρης είναι ιστορικός / Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών.