Στις περιοδολογήσεις μας στην ιστορία, είναι πολύ εντυπωσιακό όταν συναντούμε θεσμούς, που γνωρίζουμε από τα διαβάσματά μας και την καταγραμμένη ιστορική εμπειρία, να είναι στα χείλη ανθρώπων, οι οποίοι πρόλαβαν να σχετιστούν με αυτούς, να τους επικαλεστούν στην αγροτική επιβίωσή τους, ακόμα και όταν αυτοί διένυαν το τελευταίο στάδιο της επιβίωσής τους.

Κάτι τέτοιο λοιπόν βίωσα κι εγώ τις μέρες του εφετινού καλοκαιριού, όταν ο έχοντας πατήσει τα 90 του χρόνια, αλλά ενεργός ακόμη αγρότης -και υπερήφανος για το επάγγελμα που άσκησε στη ζωή του- Γιάννης Νικ. Αβαγιαννός στη Νάπη (Κλομιδάδο), άρχισε τη διήγηση ενός περιστατικού με τα λόγια: «Τον καιρό που πήγαινα για μπιντιρμέ στη Στύψη...».

Αμέσως η ιστορική απορία και εμπειρία μου κινητοποιήθηκε, επειδή η λέξη δεν μου ήταν άγνωστη αλλά δεν θυμόμουν το ακριβές περιεχόμενό της και εν πάση περιπτώσει ο Γιάννης αναφερόταν στα χρόνια γύρω από την Κατοχή ή τη δεκαετία του 1950 ακόμα και του 1960!!!. Του ζήτησα λοιπόν να μου περιγράψει τι ήταν ο μπιντιρμές που αυτός επικαλέστηκε και ιδού το περιεχόμενο της παρούσας επιφυλλίδας.

Επειδή, λοιπόν η Νάπη είναι εγκλωβισμένη ανάμεσα σε τρία μεγάλα χωριά, το Μανταμάδο, την Αγία Παρασκευή, και τη Στύψη, ο τόπος που έχουν στη διάθεσή τους οι κάτοικοί της είναι λιγοστός (μάλιστα υπό τις σημερινές συνθήκες της εντατικής κτηνοτροφίας το πρόβλημα παραμένει οξύ, αν όχι και οξύτερο), με αποτέλεσμα ορισμένες φορές και ειδικά το καλοκαίρι, να υπάρχει πρόβλημα επιβίωσης των μεγάλων ζώων κυρίως των βοδιών.

Ωστόσο, έπρεπε οι κάτοικοι του χωριού ή τουλάχιστον κάποιοι από αυτούς να αντιμετωπίσουν την κατάσταση με άλλο τρόπο και η λύση που οι τοπικές διαθεσιμότητες ανέπτυξαν ήταν η εξής: Έπαιρναν τα βόδια τους (δεν είχαν άλλωστε και πολλά τότε) και τα μετέφεραν σε εκτάσεις του γειτονικού χωριού Στύψη, όπου υπήρχαν εκτεταμένες εκτάσεις προς βόσκηση, πιθανότατα τσιφλίκια Οθωμανών, καθώς μαρτυρεί και η ονομασία του κτήματος της περιοχής (Χασάν τσιφλίκ). Εκεί παρέδιδαν τα ζώα τους για παραμονή και βόσκηση σε εντεταλμένα πρόσωπα, που ασκούσαν το επάγγελμα αυτό και πλήρωναν με τον μήνα και το κεφάλι το τίμημα της βόσκησης των ζώων τους σε ξένα κτήματα. Με άλλα λόγια υπενοικίαζαν μια έκταση, από κοινού με άλλους αγρότες, στην οποία άφηναν τα ζώα τους για 2-3 μήνες (καλοκαιρινούς κυρίως, όταν η ξερή γη δεν μπορούσε να θρέψει τα ζώα) με χρηματικό αντίτιμο. Οι ίδιοι δεν έμειναν εκεί, αλλά επέστρεφαν στα χωριά τους, προκειμένου να συνεχίσουν τις ασχολίες τους. Τη φροντίδα και την επίβλεψη των ζώων είχαν άλλοι, πιθανότατα υπάλληλοι κάποιου ιδιοκτήτη μεγάλης έκτασης, ο οποίος βέβαια θα εισέπραττε και το μεγαλύτερο μέρος του τιμήματος.

Να λοιπόν ο λεσβιακός μπιντιρμές (φυσικά η λέξη είναι τουρκική και σημαίνει εκπληρώνω, τελειώνω, ολοκληρώνω κάτι), όπως επιβίωσε μετά την αποχώρηση των Τούρκων το 1912 από το νησί, αφού, φυσικά, υπήρξε γέννημα μιας ανάγκης που δεν έπαψε να υφίσταται με την απελευθέρωση του νησιού. Το φαινόμενο είναι συνηθισμένο στην ιστορία, καθώς η εναλλαγή κατακτητών δεν σημαίνει υποχρεωτικά και αλλαγή όλων των θεσμικών μορφωμάτων, ειδικά μάλιστα όταν αυτά τα τελευταία έχουν σχέση με τις βιωτικές ανάγκες των ανθρώπων σε σχέση με την κατοχή του χώρου.

Φυσικά η αφήγηση του Γιάννη Αβαγιαννού ανέσυρε ένα θεσμό που επιβίωσε αρκετά χρόνια μετά την απελευθέρωση του νησιού και πάντως έπαψε να υφίσταται όταν υπήρξε διαφοροποίηση στην κατοχή της γης και κυρίως αλλαγή στις διατροφικές ανάγκες των ζώων κατά τα νεότερα χρόνια, όταν οι ζωοτροφές επιλύουν την έλλειψη εκτάσεων προς βόσκηση. Ασφαλώς υπάρχουν πολλές λεπτομέρειες που πρέπει να αναζητήσει κανείς προκειμένου να κατανοήσει τον μπιντιρμέ σε όλες τις διαστάσεις του και την προσφορά του στην επίλυση ορισμένων αγροτικών προβλημάτων. Ακόμα, και επειδή φυσικά το φαινόμενο, δεν απαντάται μόνο στη Λέσβο, θα μπορούσε κάποιος να συσχετίσει τη λειτουργία του μπιντιρμέ στις διάφορες περιοχές του ελλαδικού χώρου και να προβεί σε ανάλογες παρατηρήσεις. Όλα είναι ανοιχτά στην έρευνα, στην ιστορία γενικότερα, ακόμα και όταν μας τα θυμίζουν απλές αφηγήσεις, απλών αλλά νοημόνων ανθρώπων, όπως είναι ο αγρότης Γιάννης Αβαγιαννός στη Νάπη της Λέσβου.