Ξεφύγαμε λίγες μέρες από την κανονική δεκαπενθήμερη επικοινωνία μας με θέματα σχετικά με τη νεότερη ιστορία του νησιού μας. Συμβαίνει καμιά φορά στις κανονικότητες να υπεισέρχονται ανατροπές και ασυνέχειες, στοιχεία που αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά και της ιστορίας. Ίσως επηρέασαν κι εμας… Όμως γρήγορα, πιστεύω, θα ξαναβρούμε τον βηματισμό μας.

Γράφαμε λοιπόν στο τελευταίο μας σημείωμα για τα εργαστήρια, τα καταστήματα που, όπως είναι φυσικό αποτελούσαν οργανικό σημείο της πόλης της Μυτιλήνης. Φυσικά η λέξη εργαστήρι μπορεί να υποκρύπτει κάθε είδους καταστήματα και ο απόλυτος προσδιορισμός είναι μάλλον αδύνατος.

Ωστόσο κάποιες στιγμές τα έγγραφα που έχουμε στη διάθεσή μας γίνονται περισσότερο φλύαρα και προσδιορίζουν τα κτίσματα. Έτσι, εκτός από τη γενική αναφορά σε εργαστήρια, έχουμε και τον σαφή προσδιορισμό κτισμάτων, δηλαδή αναφορές σε φούρνους, σε μύλους και κυρίως σε πύργους.

Οι πύργοι λοιπόν, ένα από τα πιο χαρακτηριστικά κτίσματα του αστικού οικιστικού περιβάλλοντος της Μυτιλήνης και των χωριών και οικισμών που την περιβάλλουν, αρκετοί από τους οποίους σώζονται και στις μέρες μας, ανακαινισμένοι και επιβλητικοί, δεν απουσιάζουν από τα έγγραφα της εποχής.

Είπαμε ότι τα κτίσματα αυτά, δηλαδή οι πύργοι, ενσωματώνονται στο οικιστικό περιβάλλον της Μυτιλήνης, και πρέπει να επισημάνουμε ότι αυτοί βρίσκονται στην ουσία γύρω από την πόλη, στα περίχωρά της, καθώς αποτελούν ένα είδος αγροτικής κατοικίας.

Ας δούμε όμως μερικούς από αυτούς, όπως αποτυπώνονται στα έγγραφα. α) Στις 27 Δεκεμβρίου 1727 καταγράφεται η ορφανική περιουσία του παιδιού της Δούκαινας, γυναίκας του Αποστόλη Καρακάση. Ανάμεσα στα διάφορα κινητά και ακίνητα που σημειώνονται στην σχετική καταγραφή, αναφέρεται μία κατοικία, πύργος εις την Θερμήν. β) Στις 13 Ιανουαρίου 1728 η Ελενούδα Αντωνακούδα προικίζει την θυγατέρα της -δεν καταγράφεται το όνομά τη- που πρόκειται να παντρευτεί τον Μαμώλη του Πετέλη. Η προίκα που δίνεται είναι σοβαρή και ανάμεσα στα διάφορα υποστατικά καταγράφονται και δύο πύργοι χαλασμένοι στο χωριό Χάλικας. γ) Την ίδια χρονιά (1728) καταγράφεται ένα άλλο προικοσύμφωνο, σύμφωνα με το οποίο ο Γεώργιος Καραπαναγιώτου προικίζει την θυγατέρα του, που παντρεύεται τον Μανωλάκη Καμπαδέλλη, με διάφορα υποστατικά, ανάμεσα στα οποία καταγράφεται και ένας πύργος εις την Σουράδα μαζί βέβαια με το κτήμα που τον περιέχει. δ) Δυο χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα στις 17 Φεβρουαρίου 1730 καταγράφεται όσα κληρονομεί η Μελισσηνή, θυγατέρα του Δημητρίου Μπαμπούρη.

Ανάμεσα στα διάφορα περιουσιακά στοιχεία αναφέρεται και ένας πύργος στο χωριό Αφάλωνας. ε) Στις 2 Φεβρουαρίου 1742 γίνεται μια άλλη καταγραφή ορφανικής περιουσίας του παιδιού της Μελισσηνής του Μιχάλη. Ανάμεσα στα άλλα που καταγράφονται σημειώνεται και κατοικία πύργος. στ) Λίγες μέρες αργότερα και συγκεκριμένα στις 12 Φεβρουαρίου 1742 σε μία άλλη καταγραφή ορφανικής περιουσίας των παιδιών του Γεωργίου Νακάση, εμφανίζεται και άλλος πύργος που αναφέρεται ως εξής: Εις το Ίπππιος πύργος κατοικία με περιβόλι.

ζ) Τέλος στις 22 Ιουνίου 1780 στην καταγραφή της ορφανικής περιουσίας της θυγατέρας του Αποστόλου Ταλιάνη, εμφανίζεται και ο χαρακτηρισμός: εις το Κέντρος πυργάκι, δηλαδή μικρός πύργος.
Φυσικά στις καταγραφές που εντοπίστηκαν μπορούμε απλώς να διαπιστώσουμε την ύπαρξη των πύργων.

Δεν μπορούμε να έχουμε λεπτομέρειες για τα άλλα χαρακτηριστικά τους, εκτός από την τελευταία που ο πύργος ονομάζεται πυργάκι.

Επίσης μερικές φορές ο πύργος αναφέρεται ως πύργος-κατοικία, πιθανώς για να γίνει η διάκριση από τους πύργους που δεν αποτελούσαν μόνιμη κατοικία, αλλά χρησίμευαν ως εξοχικά ή αγροτικά κτίσματα.

Είτε έτσι είτε αλλιώς βρισκόμαστε μπροστά στην απομνημόνευση ενός ιδιαίτερου και χαρακτηριστικού κτίσματος της λεσβιακής ενδοχώρας, τους πύργους, που φαίνεται να πλαισιώνουν την αστική περιοχή της Μυτιλήνης με την χαρακτηριστική παρουσία τους.