Είδαμε στις δύο τελευταίες επιφυλλίδες μας στο φιλόξενο «Εμπρός», τη σημασία που έχουν για την ιστορία ενός τόπου οι βιβλιοθήκες που υπάρχουν σε κάθε περιοχή, δημόσιες ή ιδιωτικές (φυσικά στην αρχή και την εξέλιξη των πραγμάτων υπάρχουν δύο τύποι βιβλιοθηκών: εκείνες των θρησκευτικών ιδρυμάτων - κυρίως μοναστηριών - και εκείνες των ατόμων, οι ιδιωτικές βιβλιοθήκες: οι σχολικές και κυρίως οι δημόσιες έπονται, ακολουθώντας βέβαια τις πολιτικές εξελίξεις κάθε τόπου).

Υποστηρίξαμε επίσης ότι η σημασία αυτή έχει δύο σκέλη: από τη μια υπάρχει η εμφάνιση της ατομικής και συλλογικής βούλησης να συγκεντρώσει βιβλία για κάποιο σκοπό και ανάλογα με τις επικρατούσες πολιτισμικές, θρησκευτικές και εκπαιδευτικές ανάγκες. Παράλληλα, είδαμε ότι τα βιβλία μιας βιβλιοθήκης κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ακόμα και τα πλέον πρόσφατα, γίνονται το καταφύγιο καταγραφής της ατομικής ή και συλλογικής μνήμης. Δηλαδή χρησιμοποιώντας τις λευκές σελίδες των βιβλίων ή και τα περιθώρια των τυπωμένων, οι άνθρωποι καταγράφουν γεγονότα που εκτιμούν ότι έχουν κάποια αξία και ανάγκη καταγραφής ώστε να παραμείνουν στη συλλογική μνήμη.

Αυτό το τελευταίο, λοιπόν, στοιχείο - το οποίο προσπάθησα να τονίσω με τα βιβλία που κάποιος Οθωμανός στρατιώτης έφερε από την καταστραφείσα Χίο και πούλησε στην αγορά της Μυτιλήνης τον Απρίλιο του 1822, γεγονός που κατέγραψε ο αγοραστής πάνω στο βιβλίο - είναι μεγάλης σπουδαιότητας. Οι ενθυμήσεις (καταγραφές) όταν συγκεντρωθούν και ταξινομηθούν, μπορούν να δημιουργήσουν μια κρίσιμη μάζα ιστορικών πληροφοριών, οι οποίες ενδέχεται να πλουτίσουν κατά πολύ τις γνώσεις μας. Δεδομένου μάλιστα ότι για πολλούς λόγους οι αρχειακές σειρές είναι λιγοστές στη χώρα, οι ενθυμήσεις των βιβλίων αποκτούν ακόμα μεγαλύτερη αξία. Θα δώσω ακόμα ένα παράδειγμα μιας ενθύμησης. Γράφει λοιπόν στα παράφυλλα ενός βιβλίου μιας λεσβιακής βιβλιοθήκης κάποιος, πιθανόν αναγνώστης: «1837, Ιουλίου 1, επίασαν, διά προσταγής του Σουλτάνου, τον Μιχαήλον Σεβαστού και Στυλιανόν Χριστόφαν, οίτινες διά του ατμοκινήτου εστάλθησαν εις Κωνσταντινούπολιν, όπως αυτού το τακτικόν εξασκηθώσι, αρχή ωδίνων…».

Ποιες είναι οι σημαντικές πληροφορίες από την ενθύμηση αυτή του 1837; Ότι συνελήφθησαν δυο Λέσβιοι με προσταγή του Σουλτάνου (φυσικά εννοεί εν ονόματι του Σουλτάνου), όχι για άλλο λόγο, αλλά για να οδηγηθούν στην Κωνσταντινούπολη και να εκπαιδευθούν ως στρατιώτες. Αυτό σημαίνει ότι οι δύο Μανταμαδιώτες φυγοδικούσαν και έγινε επιχείρηση για να συλληφθούν. Πράγμα το οποίο οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η στρατολογία δεν ήταν μια οργανωμένη και κανονική ενέργεια, αλλά προσδιοριζόταν από διάφορους παράγοντες και πάντως οι άτυχοι έκαναν το παν για να την αποφύγουν. Γι’ αυτό, άλλωστε, και το σχόλιο του απομνημονευματογράφου: αρχή ωδίνων (θέλει να γράψει οδυνών).

Δε νομίζω ότι είναι απαραίτητο να συνεχίσω με παραδείγματα ενθυμήσεων. Ας ρίξει μια ματιά, όποιος ενδιαφέρεται, στις ενθυμήσεις που κατέγραψε ο αρχιμανδρίτης Νικόδημος Παυλόπουλος δημοσιεύοντας τον Κατάλογο βιβλίων της Μονής Λειμώνος, για να καταλάβει τον πλούτο των πληροφοριών που έχουμε ανάμεσά μας.

Τι είναι όμως απαραίτητο να γίνει. Έχω τη γνώμη ότι με κέντρο της όλης προσπάθειας τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης και με οικονομική ενίσχυση από ευρωπαϊκά προγράμματα, μπορεί να αναληφθεί το έργο της ψηφιακής κατάρτισης της μείζονος Βιβλιοθήκης της Λέσβου. Στην ψηφιακή αυτή βιβλιοθήκη θα καταγραφούν τα βιβλία όλων των βιβλιοθηκών (δημόσιων, δημοτικών, σχολικών και ατομικών βιβλιοθηκών) του νησιού. Φυσικά όταν έναν τίτλο τον βρίσκουμε να υπάρχει σε πολλές βιβλιοθήκες, δε θα τον γράφουμε πάλι, αλλά θα σημειώνουμε ότι το ίδιο βιβλίο βρίσκεται και στην τάδε βιβλιοθήκη. Όμως παράλληλα με την καταγραφή θα γίνεται και η καταγραφή όλων των ενθυμήσεων που υπάρχουν πάνω στα βιβλία. Έτσι, με ένα έργο θα συγκροτήσουμε δύο βάσεις ανεκτίμητης αξίας:

α) Τη συγκέντρωση όλων των βιβλίων που υπάρχουν στο νησί κάτω από έναν τίτλο και β) τη συγκέντρωση όλων των μαρτυριών (ενθυμήσεων) που αφορούν το νησί μας και τους ανθρώπους του μέσα στη διαχρονία. Σπουδαία πράγματα, τα οποία σήμερα γίνονται πολύ πιο εύκολα, και για τα οποία πολλοί είμαστε έτοιμοι να βοηθήσουμε, αφιλοκερδώς.