Διαδρομή 38
Το Πέρασμα της Ποταμιάς 4

Η βορεινή πλευρά του ποταμού, πριν ακόμα αποκτήσει τις πλαγιές των βουνών που την συνοδεύουν στο εσωτερικό, παρουσιάζει σαν «προμετωπίδα» ένα λόφο. Χαρακτηριστικά στρογγυλός. Βραχώδης με επίπεδη την κορυφή του, πλάτωμα λαξευμένο από τα πανάρχαια χρόνια, φιλοξενεί μια ενδιαφέρουσα αρχαιολογική εγκατάσταση, μια περιτείχιστη ακρόπολη. Αρκετά θεμέλια κτισμάτων δείχνουν την ομοιότητα με τις άλλες εγκαταστάσεις της απέναντι Ξηροκαστρινής. Ένα υπέροχο τείχος, κατασκευασμένο με λεσβία δομή, ζώνει το χείλος, το οποίο στην νότια πλευρά σώζεται σε αρκετό μήκος και ύψος, εμφανίζοντας και δύο ορθογώνια προτειχίσματα.


Η ακρόπολη του Άι-Λια (τόξο) με τον Αγριόσυκο στο βάθος (πάνω) με το εκκλησάκι των κυνηγών (αριστερά) και τα τείχη με λεσβία δομή (δεξιά)

Στην πλαγιά υπάρχουν αναλήμματα και άφθονη κεραμική με πολλούς πυθμένες οξυπύθμενων αμφορέων, ίσως σε σχέση με την καλλιέργεια του αμπελιού. Στην ίδια περίπου εποχή με τα απέναντι οχυρωματικά έργα, ίσως να ήταν το αντίβαρο της Μηθυμναίας με σύνορο την Ποταμιά. Επάνω εδώ υπάρχει ένα εξωκκλήσι, ένας Άι-Λιας που τον έχτισαν οι κυνηγοί. Επίσης εδώ υπάρχει κεραμική και προϊστορικής θέσης (θέση 4).


Ο Κόλωνας (αριστερά). Ο νερόμυλος του Καλημάνου (δεξιά)

Πιο πίσω, στην κορυφή του πρώτου βουνού της βορεινής οροσειράς, του Κόλωνα, ο Β. Κουμαρέλλας βρήκε ακόμα ένα μικρό οχυρό της ίδιας εποχής (θέση 5). Πιο πίσω προβάλλει ο Αγριόσυκος.
Καθώς εισχωρεί ο δρόμος προς την κοιλάδα, πριν συναντήσει το ποτάμι, δίπλα του λειτουργούσαν με τα νερά από πολύ παλιά οι δυο πρώτοι νερόμυλοι (10, 11). Ο ένας σώζεται ίσα-ίσα δίπλα στον δρόμο και θεωρείται παμπάλαιος, με ιδιοκτήτη Οθωμανό.


Ο τουρκικός μύλος (αριστερά). Ολοστρόγγυλος ο λόφος δίπλα στη λιμνοδεξαμενή (δεξιά)

Ο άλλος, κολλημένος σε μια σύγχρονη μάντρα, δούλευε και τον θυμούνται να ανήκει σε κάποιον Καλημάνο. Το ποτάμι εδώ στην μπούκα του έχει μια κοιλάδα ανοιχτή, με ποτιστικά χωράφια, παλιά μποστάνια και σταροχώραφα.