Ένδεκα περίπου χιλ. ΝΑ της Αλεξάνδρειας Τρωάδας, υπήρξε μια ελληνική πόλη, η Νεάνδρια,«τα δε πολίσματα εκείνα συνωικοισμένα τυγχάνει, καθάπερ και άλλα πλείω των φρουρίων, εις την Αλεξάνδρειαν, ων και Κεβρήνη και Νεάνδρια εστί και την χώραν έχουσιν εκείνοι». Μας λέει ο Στραβωνας (1.47) ότι το 310 π.Χ. ο Αντίγονος μετέφερε και τους κατοίκους αυτής της πόλης για να επανδρώσει την Αλεξάνδρεια Τρωάδα.

Η Νεάνδρια θεωρείται ότι ιδρύθηκε από Αιολείς το 700 π.Χ. περίπου. Την βρίσκουμε σαν «Νεάνδρειες» στον κατάλογο της Α΄ Δηλιακής Συμμαχίας (454-431 π.Χ.). Το 399 π.Χ. κατέχεται από Πέρσες. Πιστεύεται ότι μετά το 310 π.Χ. η στρατηγική της θέση ανάμεσα στις πεδιάδες του Σκάμανδρου και του Σατνιόεντος (Τuzla ποτ.) τη μετατρέπει σε οχυρό (Αντίγονος ή Λυσίμαχος). Μένουν μόνο τα οχυρωματικά έργα. Αυτά δείχνουν κάποια αναστήλωση μετά το 310 π.Χ. Το 280 π.Χ. όλα εγκαταλείπονται και ίσως στη ρωμαϊκή εποχή υπάρχει μικρός οικισμός για την εκμετάλλευση των γειτονικών λατομείων μαρμάρου (χρησιμοποιούνται και σήμερα).

Από το δορυφόρο φαίνεται ο περίβολος των τειχών της πόλης (έκταση 1400Χ450 μ.) μήκους 3 περίπου χιλιομέτρων με ισόδομη-πολυγωνική τοιχοποιία της ελληνιστικής περιόδου. Είχαν πλάτος 3 μέτρα και έμπλεκτο σύστημα. Το αρχαϊκό τμήμα υπάρχει στο υψηλότερο ΝΑ τμήμα της πόλης, στην Ακρόπολη. Η νεκρόπολη εμφανίζει μνημειακούς τάφους, σαρκοφάγους και πιθάρια. Η πόλη είχε το αρχαιότερο ελληνικό ιερό της Μ. Ασίας. Ο αρχαϊκός ναός του Απόλλωνα, του 7ου - 6ου π.Χ. αι., μονόχωρος διαστάσεων 20Χ9 μ. χωρίς πτερό (κατ’ άλλους με πτερό), με είσοδο στα ΒΑ, είχε 7 αρράβδωτους στον εσωτερικό επιμήκη άξονα, χωρίς βάση και με μεγάλη μείωση. Αυτοί επιστέφονταν από υπέροχα πρώιμα αιολικά κιονόκρανα (ένα στο μουσείο της Κωνσταντινούπολης), με διπλό εχίνο με φυλλόμορφη διακόσμηση. Το κιονόκρανο, με διαμπερείς οφθαλμούς , με τις έλικες (όπως τα γνωστά μας από τη Λέσβο), έφερε επτάφυλλο ανθέμιο, του οποίου τα τελευταία φύλλα στεφάνωναν τις έλικες.*

Εδώ πρέπει να αναφέρουμε ότι τη σοβαρότερη εργασία για την ξεχασμένη πόλη την έκανε το 1899 ο γνωστός και από τη Λέσβο αρχαιολόγος-αρχιτέκτονας R. Koldewey.** Η πόλη έκοψε νομίσματα πριν από το 310 π.Χ. Στην κύρια όψη φέρουν τα περισσότερα τον «πολιούχο» Απόλλωνα και στην πίσω το κριάρι, το άλογο, τη λόγχη, αμφορέα κ.ά.

* Για το αιολικό κιονόκρανο στο επόμενο άρθρο.

** Ο αρχαιολογικός χώρος δεν είναι επίσημος. Η πρόσβαση γίνεται από το σημερινό χωριό Yavlacik (ένα χιλιόμετρο).

11 χιλιόμετρα ΝΑ της Αλεξάνδρειας Τρωάδας...

...φαίνεται από ψηλά η Νεάνδρια...

...αντίκρυ στο Αιγαίο...

...με τα τείχη της για 3 χιλ...

..με το ισόδομο-πολυγωνικό χτίσιμο...

...με τον ναό του Απόλλωνα...

...που στην Κωνσταντινούπολη...

...υπάρχει ένα από τα αιολικά του κιονόκρανα.

Τον Απόλλωνα με το κριάρι...

...ή με το άλογο είχε τα νομίσματά της.