Στον τουρκικό μαχαλά της Χώρας της Τενέδου, διασώζεται ο Λουτρός, Κιοπρουλού Χαμάμ, κοντά στο ομώνυμο τζαμί, αφού κατασκευάστηκε από τον ίδιο μεγάλο βεζίρη. Δυστυχώς, όπως «πανταχού» συμβαίνουν αυτά, αγοράστηκε από ιδιώτη σαν αποθήκη. Είναι διπλό, με δύο θόλους, το χλιαρό χώρο (ιλικλίκ), ο οποίος φωτίζεται από 21 κυκλικούς φωταγωγούς, και το θερμό (σιτζακλίκ), ενώ έχουν καταστραφεί τα αποδυτήρια και ο δροσερός χώρος (σογουκλούκ). Μια επιγραφή που υπάρχει δείχνει ότι κατασκευάστηκε το 1877 (1294).

Σε μια πλατεία, τη Ναμαζγκιάχ, βρίσκεται η ομώνυμη Βρυσομάνα, με δύο κρήνες, ορθογώνιο κτίσμα από λαξευτή ηφαιστειακή πέτρα και θολωτή δεξαμενή (χαζινέ). Τα δύο στηθαία με τους κρουνούς που αποτελούνται από μαρμάρινα τμήματα περιστρέφονται από ωραία κυματοειδή τόξα και φέρουν διάκοσμο από φυτικά στοιχεία και ροζέτες. Στις δύο κρήνες υπάρχουν δυσανάγνωστες επιγραφές, από τις οποίες γνωρίζουμε ότι κατασκευάστηκε από τον μεγάλο βεζίρη Νταμάτ (Οκιούζ) Μεχμέντ Πασά το 1700 (1115). Πιστεύω πως ευθύνεται ο χρόνος για τη φθορά των επιγραφών (και των τζαμιών).

Eπάνω από τον τουρκικό μαχαλά στέκεται ερειπωμένος ένας ανεμόμυλος. Εκεί βέβαια από κάτω είναι στρατιωτική περιοχή, σύμφωνα πάντα με τα λεγόμενα του Ερντογάν για τη μονόπλευρη αμφισβήτηση της συνθήκης της Λοζάνης! Σ’ αυτήν την πλαγιά, επάνω από το λιμάνι, την Πλαγιά των Ανεμομύλων (Ντεγιρμέν μπαγιρί), οι άνεμοι που χαρακτήρισαν την ιστορία του νησιού γύριζαν τα φτερά οκτώ κυλινδρικών ανεμόμυλων. Υπήρχαν ακόμα τρεις στην πλαγιά, βόρεια του κάστρου. Έφερναν το σιτάρι και από την απέναντι παραλία. Μετά το 1923 σταμάτησαν να δουλεύουν (Έλληνες μυλωνάδες), το δε 1937 ένας Τούρκος, ο Σατζίτ Κοκέν, έφτιαξε απέναντι και στο νησί πετρελαιοκίνητους αλευρόμυλους.

Στη χώρα, τα σπίτια με τα ξύλινα σαχνισιά και τα πετρόχτιστα αρχοντόσπιτα έπαθαν μεγάλη ζημιά από την πυρκαγιά του 1874 (600 ξύλινα και πέτρινα σπίτια στον χριστιανικό μερά). Ξαναχτίστηκαν αρκετά αρχοντικά, αλλά από τα παλιά, με τα σαχνισίνια, βρίσκονται διάσπαρτα λιγοστά. Βλέπουμε και τα χαρακτηριστικά της εποχής, με το φέροντα σκελετό κατασκευασμένο από τους άψητους λασπόπλινθους, το οικοδομικό υλικό από την προϊστορική εποχή!

Στη σημερινή Χώρα, με τους 2.000 περίπου κατοίκους, αποκλειστικά πια Τούρκους, το καλοκαίρι κυκλοφορούν πολλοί τουρίστες, ξένοι και από την ηπειρωτική χώρα. Φτάνει στους 10.000 ο πληθυσμός. Μπαίνοντας από το λιμάνι με τα ψαροκάικα και τις βάρκες, ανοίγεται μια μεγάλη πλατεία που κατέλαβε το κενό χώρο που ανοιγόταν μπροστά στο κάστρο. Ο απαραίτητος Κεμάλ, ολόσωμος, εδώ κρατά το καπέλο του. Ελπίζω να μην αντικατασταθεί από τον Ερντογάν, αφού και ο έπαρχος του νησιού μπήκε στις προγραφές σαν Γκιουλενικός. Πιο μέσα, σ’ έναν πλάτανο, υπάρχει το καφέ που δίνονται τα ραντεβού. Εκεί περιμένουν να αδειάσουν καρέκλες για να καθίσουν! Το καφέ του Πλάτανου της Τενέδου, το «CINARALTI CAFE BOZCAADA»!

Το Κιουπρουλού Χαμάμ, τώρα αποθήκη...

...του 1877.

Η βρύση Ναμάζγκιαχ...

...με τις δύο κρήνες...

...οι οκτώ ανεμόμυλοι στο Ντεγιρμέ μπαγίρ...

...σπίτια ξύλινα (στην Παναγιά)...

...αρχοντικά πέτρινα...

...αλλά και με πλίνθους στη Χώρα.

Το καφενείο του πλάτανου...

...και παραδίπλα ο Κεμάλ Ατατούρκ.