Όταν με το Μάκη τον Παυλέλλη κατηφορίσαμε την απότομη νότια πλευρά του λόφου, είδαμε τον απήγανο (Ruta halepensis) να έχει καταλάβει τα πάντα.

... με τα τα ασβεστοκάμινα

Με τη δυσάρεστη μυρωδιά του και μαζί με το βρομόκλαδο (Anagyris foetida). Είναι ο λόφος που δεσπόζει βόρεια του αμαξιτού της Παγανής, με τα βράχια στην κορυφή.

Κάθετες λατομήσεις στα ΝΑ

Αυτός που βρίσκεται δίπλα στον Άι-Νικόλα τον Ανυφαντά και τον χωρίζει από αυτόν ένας αυχένας. Γύρω από αυτόν τον Άγιο, υπάρχει εκτεταμένος αρχαίος οικισμός**.

 ... και στα βόρεια

Ο λόφος ζώνεται από δύο παραπόταμα που σχηματίζουν το ποτάμι με το γεφύρι στη στροφή προς το Πυργί.

 ... με «σκάλες»

Είναι κωνικός και επιβλητικός.

 ... και «δωμάτια» από τα καλέμια

Στη νότια πλευρά του, φιλοξενεί το μεγάλο σπήλαιο του Μαγαρά, μέσα στο οποίο βρέθηκε καλής ποιότητας κεραμική και θησαυρός νομισμάτων, κυρίως «έκτες», που το κατατάσσουν στα «ιερά σπήλαια»***.

... που έβγαζαν τεράστιες κολώνες

Όμως εδώ επάνω βρίσκεται ένα από τα πιο αξιόλογα αρχαία λατομεία του νησιού.

 ... με το εργαστήρι επί τόπου

Ο λόφος αποτελείται από «ασβεστόλιθο κρυσταλλικό, μερικώς δολομιτιωμένο, φαιό, μεσοκοκκώδη έως χονδροκοκκώδη με πολλές ρωγμές και φλέβες (Marmor Lesbium).

Με το Μάκη

Χρονολογείται σα Ρωμαϊκό-Υστερορρωμαϊκό»****.

Εμείς το είδαμε γκρίζο ανοιχτόχρωμο με φλέβες λευκού χαλαζία. Κατεβήκαμε χαμηλά, στο δυτικό ρέμα, δίπλα σε μια παράξενη παράγκα και κάτι κολωνάκια. Ίσως από ιερό, ίσως από το λατομείο. Δίπλα, ένα τεράστιο ασβεστοκάμινο.

Πρώτη ύλη, όλος ο λόφος.
Πιο επάνω υπάρχει ακόμα ένα. Φαίνεται πως από τούτη τη ρεματιά κατέβαζαν προς την παραλία του κόλπου τα μαρμάρινα μέλη του αρχαίου λατομείου.

Όλη αυτή η πλαγιά, με τα υψηλά σέτια, είναι γεμάτη από κολώνες και παραλληλεπίπεδα κομμάτια, ελεύθερα ή εντοιχισμένα.

Επίσης τα απολεπίσματα (φολίδες) από την κατεργασία αποτελούν παχύ στρώμα επάνω από το χώμα της πλαγιάς. Κάτω από την κορυφή βρίσκεται το πλάτωμα επεξεργασίας του υλικού.

 ... να βλέπει τη θυρίδα

Αμέτρητα κυλινδρικά και ορθογώνια κομμάτια, τα σημάδια του καλεμιού σε ατέλειωτα κομμάτια και παχύ στρώμα από τα απολεπίσματα, που δείχνει τον όγκο του υλικού ο οποίος έχει περάσει από εδώ.

Οι λατομικές ζώνες είναι δύο κατακόρυφες επιφάνειες, μια στο ΝΑ τμήμα (περίπου 10 μ. ύψος) και μια βαθιά στο βόρειο τμήμα.

Οι άλλες ζώνες επεκτείνονται στην κορυφή, βαθμιδωτές μεγάλες επιφάνειες με τα σημάδια του καλεμιού εμφανή (μοτίβο ιχθυάκανθας), εντυπωσιακή εικόνα με τα αρχινισμένα κομμάτια άφθονα, δεμένα ακόμα με το μητρικό πέτρωμα.

Στη μεγάλη κάθετη λατόμηση υπάρχει θυρίδα, ίσως για την τοποθέτηση κάποιου ιερού αντικειμένου.

Επιφανειακή βαθμιδωτή λατόμηση είχε αρχίσει και στη δυτική, ομαλή πλαγιά.

Το τοπίο είναι επιβλητικό και η θέα απέραντη προς τα νερά του κόλπου.

Και η κεραμική

* Ερευνήσαμε το λόφο με το Μάκη Παυλέλλη και τον περιβαλλοντολόγο Κάρολο Αήγγη.
** Μάκη Αξιώτη: «Στα χνάρια τα παλιά». 1987, σ. 127.
*** Μάκη Αξιώτη: «Περπατώντας τη Λέσβο». τ. Β΄, σ. 724, πίν. 146.
**** Zachos-Leka, 2012. Βλέπε και «Cοrpus Αρχαίων Λατομείων». Αθήνα 2014, από Πανεπιστήμιο Αθηνών. Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης. Ένα μεγάλο έργο από τους Γ. Κοκκορού, Ειρ. Αλευρά, Αλ. Ευσταθόπουλο και Αχ. Χατζηκωσταντή.