Στον Άγιο Στέφανο (Α), στα «Καμίνια», στον «Παραδοσιακό Οικισμό των Τσουκαλάδων», που έχω πάει πολλές φορές, βλέποντας τη φθορά του χρόνου, θέλω να πω για το Δημήτρη τον Κουβδή και τη γυναίκα του, το γιο του Στέφανου και εγγονό του Δημήτρη, τις τρεις γενιές «αγγειοπλαστών», που συνεχίζουν αυτό το επάγγελμα το «αρχέγονο», που μετρά μετά τη λιθοτεχνία, την αρχή του πολιτισμού.

Και γιατί το Δημήτρη τον Κουβδή, αφού «κεραμικά» πλάθονται παντού σχεδόν στο νησί και γεμίζουν σα «σουβενίρ» τις προθήκες πλείστων όσων καταστημάτων;

Γιατί εδώ θα ακούσεις ακόμα το «μέλαγκα» και το «λινόχωμα», γιατί εδώ οι «κεραμικοί κλίβανοι», οι «φούρνοι» όπως τους λένε, είναι οι ίδιοι όπως αυτοί που βρίσκονται εδώ και χιλιάδες χρόνια διάσπαρτοι σ’ όλο το νησί.

Οι άλλοι είναι μοντέρνοι κλίβανοι και ο πηλός εισαγόμενος, άσχετα αν τα δημιουργήματα είναι πολλές φορές μοναδικά έργα τέχνης με την εφυάλωση και τα χρώματα.

Η Προϊστορική Θερμή, στην πρώιμη Χαλκοκρατία, έχει γεμίσει το Μουσείο με τα χειροποίητα αγγεία των πρώτων αυτών κλιβάνων.

Στις Χαλατσές της Γέρας, μέσα στον «απιόσχημο» κλίβανο έψηναν τα μικρά ποτηράκια για το κρασί τους οι πρόγονοί μας της Μυκηναϊκής Εποχής.

Η «Μύτη» των Αγγειοπλαστών

Το ίδιο έκαναν και στη Μυκηναϊκή Ύστερη Θερμή.

Κάποτε στην Προϊστορική Θερμή

Με κλίβανο και με τα χέρια ή με τον αργόστροφο και ταχύστροφο τροχό μετά, όπως αυτόν που ακόμα γυρίζει με το πόδι ο Δημήτρης Κουβδής.

Στη Μυκηναϊκή Γέρα για κρασί

Αυτά τα κουμάρια για το νερό και τα λαγήνια, κρατούν ακόμα την ίδια κοψιά.

... αλλά και ρωμαϊκά καμίνια

Μου ‘πε και για τα μεγάλα, που φτιάχνονταν κομμάτια - κομμάτια και τα ένωναν μετά, όπως και αυτοί τότε. Κανείς δεν ξέρει πόσες φορές το ‘πε ο ένας στον άλλο, στα χιλιάδες χρόνια που πέρασαν.

... και άλλα, ίσως για τους αμφορείς (Γέρα)

Και μετά, στις παραλίες των δύο κόρφων, φτιάχνονταν οι λεσβιακοί αμφορείς και τα γκρίζα αγγεία.

 ... και άλλα στο Ντιπ (πάει πια)

Έχουν σκεπάσει τα νερά τα θεμέλιά τους που τα βγάζει το κύμα, αλλά εδώ κτίστηκαν πάλι καμίνια τετράγωνα ή κυκλικά και φτιάχνανε κεραμίδια, τούβλα, πιθάρια και όλα αυτά που χρειάζεται ένα σπίτι.

 ... με τα εργαστήριά τους

Βρίσκεις πήλινους αστερίσκους που τους έβαζαν ανάμεσα στα κεραμικά για να μην κολλούν. Άργησαν να ανεβούν στην Αγιάσο οι αγγειοπλάστες, όπως και στο Μανταμάδο, που έδωσαν την ταυτότητά τους στη νεότερη κεραμική του νησιού.

 ... και στα Βατερά (πάει πια)

Ίσως η αρχή χάνεται στη Βυζαντινή Εποχή. Στον Ασπροπόταμο υπήρχαν περισσότερα από 40 εργαστήρια κεραμικής, στο Κολοστάσι έως έξι, υπήρχαν στα Σκίδια, στο Μυριάντρι, στον Ανοιχτό.

Ο ίδιος τροχός του Δ. Κουβδή

Στον Άγιο Στέφανο υπήρχαν έξι φούρνοι, αλλά θα τους δούμε παρακάτω.

 ... τα ίδια κουμάρια

(Βιβλία υπάρχουν πολλά, αλλά η επίσκεψη στον τόπο τα ξεπερνά όλα.
Σοφοκλή Κουτρή, «Κεραμικές Μορφές της Λέσβου», Αθήνα 1999.

Κατερίνας Κορρέ, «Τα Κεραμικά του Αιγαίου, 1600 - 1950». Υπουργείο Αιγαίου, 2003.)