Ο Αφάλωνας, με τα πέτρινα σπίτια, τους κατεβασμένους πύργους και τους δύο ακέραιους, κρύβει κομμάτια ιστορίας, η οποία μάλλον δεν έχει γραφεί. Τα νερά έπαιζαν το ρόλο τους στο χωριό. Για Τούρκους εδώ επάνω, θυμούνται μόνο το «κονάκι», υπάρχουν όμως και οι βρύσες. Σε ποιους ανήκαν άραγε αυτοί οι πύργοι, οι ορθογώνιοι χωρίς σαχνισίνια, με αμυντική δομή; Στην είσοδο δεξιά υπάρχει μια κατασκευή αξιόλογη. Είναι μια «καλλιεργημένη» πηγή, μια κτιστή καμαροσκέπαστη στοά, που οδηγούσε το νερό με αυλάκι έξω (Qanat).

...που στέλνει νερό στη βρυσομάνα

Μου είπαν, και ίσως να έχει βάση, ότι το νερό τούτο το έπαιρνε (το παίρνει;) η δεξαμενή (χαζινές) της βρυσομάνας στον πλάτανο, κάτω από την εκκλησία. Ήταν μια βρύση με οξύληκτο τόξο, ασπρισμένη. Γιατί αλήθεια την μετέτρεψαν σ’ αυτήν τη σημερινή άσχημη κατασκευή; Γιατί δε φώναξαν τους συντηρητές της Αρχαιολογίας, να αφαιρέσουν απλά το ασβεστοκονίαμα;

... που άλλαξε όψη

Σε μια χαμηλότερη πλατεία, όπου υπήρχε ένα πλατανάκι, σώζεται μια ακόμα βρύση-μνημείο. Είναι απλή, κατασκευασμένη με μάρμαρο, με απλό τόξο. Είναι υπέροχη η αντίθεση του λευκού (πεσσοί-επίκρανα και κλειδί τόξου) με το γκρίζο του τόξου. Στο κλειδί υπάρχει επιγραφή που την έχουν καταστρέψει με καλέμι (ίσως να την νομίζανε τουρκική). Ευτυχώς παραμένει σε βυζαντινή γραφή η ημερομηνία: 1837 Σεπτεβρίου 20. Μια ακόμα βρύση βρίσκεται με χαζινέ, στην έξοδο προς τον ελαιώνα.

Μια άλλη, με ελληνική επιγραφή

Είναι με οξύληκτο τόξο, μεγάλες γούρνες και έχει αφαιρεθεί η οθωμανική της επιγραφή, ποιος ξέρει πότε. Τούτη ανακαινίστηκε υπέροχα. Πιο πέρα από αυτή υπάρχει το ελαιοτριβείο του Συνεταιρισμού. Εδώ υπάρχει ένα παλιό πηγάδι, μέσα στο δρόμο, με ωραίο πέτρινο επιστόμιο. Η περιοχή ονομάζεται «Αρμενάκι»! Είναι η πρώτη αναφορά. Τα ερωτήματα αρχίζουν όταν προχωρήσουμε στο οροπέδιο, στην κορυφή του βουνού όπου μέσα στον ελαιώνα (της νότιας πλευράς) βρίσκουμε ένα εκκλησάκι, κάτω από θεότρανα κυπαρίσσια. Είναι η Παναγιά η Αρμενοπούλα, ανάμεσα σε μια έκταση γεμάτη από κεραμική του Μεσαίωνα. Ίσως ένα χωριό χαμένο στο χρόνο.

... το πηγάδι στο Αρμενάκι (1989)