Την περασμένη Κυριακή ολοκληρώθηκε ακόμη μια εκλογική διαδικασία. Οι πολίτες -όσοι βέβαια το συναισθάνονται- επιτελώντας το καθήκον τους επέλεξαν τους τοπικούς άρχοντες που θα τους εκπροσωπήσουν την επόμενη πενταετία και θα προσπαθήσουν να λύσουν τα προβλήματά τους. Καλό θα είναι και οι άρχοντες να συναισθανθούν την ευθύνη που τους βαραίνει και να μην απογοητεύσουν τους πολίτες που εμπιστεύθηκαν τις τύχες τους στα χέρια τους. Θαρρώ πως όλοι θα πρέπει να κρεμάσουν πάνω από το γραφείο τους και να βλέπουν κάθε μέρα αυτό που φέρεται ότι είπε ο τραγικός ποιητής Αγάθων (450-400 π.Χ. ) σε μια χαμένη τραγωδία του , ότι «τον άρχοντα τριών δει μεμνήσθαι, πρώτον ότι ανθρώπων άρχει, δεύτερον ότι κατά νόμους άρχει και τρίτον ότι ουκ αεί άρχει», δηλαδή ότι ο άρχοντας οφείλει να έχει στο νου του τρία πράγματα, πρώτο ότι εξουσιάζει και διοικεί ανθρώπους, δεύτερο ότι διοικεί σύμφωνα με νόμους και τρίτο ότι δεν εξουσιάζει επ’ άπειρον, ότι η άσκηση της εξουσίας από αυτόν κάποτε τελειώνει.

Αλήθεια, πόση σοφία κρύβουν αυτά τα λόγια του Αγάθωνα! Αυτός τονίζει πως ένας άρχοντας μπορεί να πετύχει στο έργο του, αν έχει κατά νου πως κυβερνά ανθρώπους και όχι ζώα, πως το δημοκρατικό πολίτευμα είναι μια διαδικασία, μια μέθοδος ανθρώπινης συμπεριφοράς που αποσκοπεί κυρίως στην αρμονική κοινωνική συμβίωση. Αλλά οι άνθρωποι δεν κινούνται από το ένστικτο, όπως τα ζώα, αλλά λειτουργούν και με βάση τη λογική και έχουν ανώτερες πνευματικές και ηθικές αξίες. Όλοι απαιτούν να τηρείται η αρχή της αξιοκρατίας, η αρχή της ισοπολιτείας και ισονομίας, η αρχή της ελευθερίας, η αρχή του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της τιμής. Πέρα από αυτό, οι άνθρωποι δεν είναι όλοι ίδιοι. Έχουν διαφορετικούς χαρακτήρες, είναι διαφορετικές προσωπικότητες, έχουν διαφορετικές και πολλές φορές αλληλοσυγκρουόμενες απαιτήσεις και ο άρχοντας καλείται να συμβιβάσει όλες αυτές τις απαιτήσεις και να πετύχει το «μέτρο». Ακόμη, οι άρχοντες οφείλουν να συνειδητοποιήσουν πως , όπως έλεγε ο Α. Λίγκολν, «η δημοκρατία είναι κυβέρνηση του λαού, από τον λαό και για τον λαό». Δυστυχώς, πολλοί άρχοντες καταβάλλονται από την «αλαζονεία» της εξουσίας καθέτουν τον εαυτό τους πάνω από τον λαό που καλούνται να κυβερνήσουν και λησμονούν πως «Πόλις ουκ εσθ’, ήτις ανδρός εστί ενός», όπως λέει ο Σοφοκλής (Αντιγόνη, 737).

Το δεύτερο που πρέπει να έχει κατά νου ο άρχοντας είναι ότι διοικεί, ότι κυβερνά σύμφωνα με κάποιους ψηφισμένους νόμους. Το είχε πει ο Ζ.Ζ. Ρουσσώ στο «Κοινωνικό Συμβόλαιό» του, ότι «Δημοκρατία είναι κάθε Κράτος που κυβερνιέται με Νόμους……, γιατί τότε μόνο κυβερνά το δημόσιο συμφέρον και το δημόσιο πράγμα έχει κάποια αξία». Και ο Περικλής πολύ πιο μπροστά, περιγράφοντας στον Επιτάφιό (ΙΙ 37.3) του μια ιδανική μορφή δημοκρατίας, λέει πως οι Αθηναίοι δεν παρανομούν, αλλά σέβονται τους νόμους και μάλιστα «αυτούς που έχουν θεσπιστεί για το καλό αυτών που πέφτουν θύματα αδικίας και αυτών που, ενώ είναι άγραφοι, προκαλούν κατά γενική ομολογία ντροπή σ’ εκείνους που τους παραβιάζουν» (ΙΙ 37,3: όσοι τε επ’ ωφελία των αδικουμένων κείνται και όσοι άγραφοι όντες αισχύνην ομολογουμένην φέρουσιν). Αν οι πολίτες οφείλουν να σέβονται και να τηρούν τους νόμους, πολύ περισσότερο οι άρχοντες οφείλουν να κάνουν αυτό και να γίνονται παράδειγμα στους πολίτες. Δυστυχώς έχει αποδειχτεί πως πολλοί άρχοντες γίνονται, όπως λέει ο Ρουσσώ, «δεσπότες» και θέτουν τον εαυτό τους πάνω και από τους νόμους ακόμα. Εφαρμόζουν αυτούς επιλεκτικά και προσπαθούν να ικανοποιήσουν τα συμφέροντα των «φίλων», των «ημετέρων» , επιβεβαιώνοντας την άποψη της Ανατόλ Φρανς ότι «το χείριστον ελάττωμα του σημερινού (μόνο;) δημοκρατικού πολιτεύματος είναι ότι στοιχίζει πολύ ακριβά, γιατί υπάρχουν πάρα πολύ συγγενείς , πάρα πολλοί φίλοι που πρέπει να ….χορτάσουν». Ο αληθινός,όμως, άρχοντας και ηγέτης οφείλει να είναι απροσωπόληπτος και είναι απροσωπόληπτος αυτός που μένει πιστός στον απρόσωπο νόμο.

Το τρίτο που πρέπει να έχει κατά νου ο άρχοντας είναι ότι δε θα ασκεί την εξουσία επ’ άπειρον. Υπάρχουν βέβαια εξουσίες, όπως η θρησκευτική που διαρκεί ολόκληρη τη ζωή, αλλά η πολιτική εξουσία είναι προσωρινή. Στα δημοκρατικά πολιτεύματα ο άρχοντας κατέχει την εξουσία όσο του επιτρέπει ο λαός του οποίου θεωρείται υπηρέτης. Η μακροχρόνια παραμονή σε ένα θρόνο μπορεί να εκθρέψει φαινόμενα αλαζονείας, δεσποτισμού και αυθαιρεσίας. Η προσωρινότητα,όμως, της εξουσίας και η σκέψη πως είναι δυνατό κάποιος από άρχοντας και κύριος να γίνει δούλος και υπηρέτης μπορεί να οδηγήσει στη σύνεση και την ταπεινοφροσύνη. Αυτό συνέβαινε στην αρχαία Αθήνα στα πλαίσια της αθηναϊκής δημοκρατίας, όπου οι περισσότεροι άρχοντες ήταν κληρωτοί. Τούτο σήμαινε πως ο ίδιος πολίτης θα μπορούσε να είναι ο ίδιος ένα χρόνο άρχοντας και τον επόμενο να βρίσκεται κάτω από την εξουσία κάποιου συμπολίτη του. Η συνειδητοποίηση αυτού του γεγονότος έκανε τους Αθηναίους πολίτες να μην επαίρονται για τα αξιώματα που ασκούσαν και να μην κάνουν ως άρχοντες αυτά που δεν θα ήθελαν να τους κάνουν οι άλλοι, όταν έρθουν στην εξουσία. Αν οι άρχοντες λάβουν υπόψη αυτή την παρατήρηση του Αγάθωνα, τότε θα προσπαθήσουν να κυβερνήσουν με τρόπο χρηστό, για να εξασφαλίσουν την πολυπόθητη υστεροφημία για την οποία οι αρχαίοι Έλληνες , ιδιαιτέρως οι ομηρικοί ήρωες, θυσίαζαν και την ίδια τους τη ζωή.

Ο Σωκράτης έλεγε πως οι άνθρωποι πρέπει να έχουν κρεμασμένη μπροστά τους μια πινακίδα που να γράφει «Άνθρωπε μέμνησο θνητός ων» , δηλαδή «Άνθρωπε να θυμάσαι πως είσαι θνητός» και να τη βλέπουν συνέχεια. Με αυτό τον τρόπο πίστευε πως ο άνθρωπος θα συνειδητοποιήσει την ύπαρξη του, θα αποκτήσει το «γνώθι σαυτόν» και θα απαλλαγεί από πολλά ματαιόδοξα πράγματα της ζωής. Κάτι παρόμοιο πιστεύει και ο Αγάθων: αν οι άρχοντες συνειδητοποιήσουν αυτά τα τρία πράγματα που τονίζει, τότε αυτοί είναι ενδεχόμενο να ασκήσουν χρηστή διοίκηση και να αποβούν ωφέλιμοι στον κόσμο και την κοινωνία.