Το υγειονομικό φαινόμενο του κορονοϊού που έπληξε και πλήττει ακόμη όλη την ανθρωπότητα και έχει ανυπολόγιστες αρνητικές συνέπειες σε όλους του τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας συντέλεσε στη «ηρωοποίηση» κάποιων ατόμων, δημιούργησε ένα κύμα «ηρωολατρείας» και προκάλεσε συζητήσεις σχετικά με την σημασία του «ηρωισμού». Βέβαια, και στο ζήτημα αυτό υπήρξαν τα τελευταία χρόνια υπερβολές και σκοπιμότητες που αλλοίωσαν και φτήνυναν το πνεύμα του «ηρωισμού». Έτσι, πολλοί τιμήθηκαν με το χαρακτηρισμό του ήρωα και τους αποδόθηκε μια κάποια μεταθανάτια τιμή και αξία, αλλά στην πραγματικότητα αυτή η απόδοση τιμής εξυπηρετούσε κάποιες μικροκομματικές σκοπιμότητες. Βέβαια, κανείς δεν λέει πως δεν πρέπει να διατηρούνται στην κοινωνική μνήμη άτομα που έφυγαν με τρόπο άδικο από τη ζωή, αλλά άλλο είναι αυτό και άλλο η «υστεροφημία», αυτό που ενσυνείδητα επιδίωκαν από την αρχαιότητα με τις πράξεις τους οι θιασώτες του «ηρωικού» λεγόμενου ιδεώδους.

Τα θέμα αυτό ανακινήθηκε τώρα τελευταία μετά την απόφαση της κυβέρνησης να εντοιχίσει μια αναμνηστική πλάκα στον τόπο στον οποίο τρεις εργαζόμενοι της ΜARFIN έχασαν πριν δέκα χρόνια τελείως άδικα τη ζωή τους από κάποιους ακραίους που είδαν στο πρόσωπό τους τους εκπροσώπους του καπιταλισμού που θεωρούσαν εχθρό τους και διαδήλωναν εναντίον του! Η άρνηση της αριστεράς να συνευρεθεί με την κυβέρνηση στη εκδήλωση αυτή που οργανώθηκε γι’ αυτά τα αθώα θύματα, όπως είχε οργανωθεί για τόσους άλλους στο παρελθόν, βασίστηκε στο πολιτικό δόγμα «ου συγχρώνται Ιουδαίοι Σαμαρείταις», ένα δόγμα που τορπιλίζει την εθνική συναίνεση, όσες φορές το έθνος την έχει ανάγκη, όπως τώρα. Και η νοοτροπία αυτή έφθασε στο σημείο να προσβάλει ακόμη και το πρόσωπο της νεοεκλεγείσας Προέδρου της Δημοκρατίας που ήταν παρούσα στην εκδήλωση. Βέβαια, ο Πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ δικαιολόγησε τη στάση του κόμματός του κατηγορώντας την κυβέρνηση για υποκρισία. Όμως το ίδιο έκανε και ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ, κατηγόρησε όμως τον ΣΥΡΙΖΑ για υποκρισία! Τρέχα, γύρευε δηλαδή!

Αλλά ας δούμε ποιοι πραγματικά αξίζουν τον χαρακτηρισμό του ήρωα, γιατί, όπως είπα, σήμερα γίνονται πολλές εκπτώσεις και στο θέμα αυτό. Οι αρχαίοι έλεγαν «αρχή μελέτης ονομάτων επίσκεψις», ότι δηλαδή πρέπει κανείς να μελετά ένα θέμα αρχίζοντας από την ονομασία, από τη λέξη και τον ορισμό της. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα εγκυρότερα λεξικά «ήρωας» είναι αυτός που «προβαίνει σε κάποια γενναία πράξη, μέχρι του σημείου της αυτοθυσίας»· είναι «ο γενναίος, αυτός που κατορθώνει κάτι εξαιρετικά δύσκολο»· είναι αυτός που «οι άλλοι τον θαυμάζουν και τον μιμούνται». Θαρρώ πως μικρή σχέση έχουν με αυτά όλοι αυτοί που έχασαν τη ζωή τους σε κάποια διαδήλωση είτε ως συμμετέχοντες σε αυτή είτε και όχι;

Ο «ηρωισμός» αντιστοιχεί στην «ανδρεία» που ο Πλάτων θεωρεί ένα από τα πέντε μόρια της Αρετής, μαζί με τη σοφία, τη δικαιοσύνη, τη σωφροσύνη και την ευσέβεια. Και έλεγε ο Πλάτων πως αυτή την αρετή πρέπει να διαθέτουν οι «φύλακες» της πόλης, για να τη σώζουν από τους εχθρούς, όταν κινδυνεύει. Και πράγματι για τους αρχαίους ήταν «ήρωας» εκείνος που προσέφερε και τη ζωή του για τη σωτηρία της πατρίδας του. Όλη η ηρωική ποίηση είναι γεμάτη από παραγγέλματα που καλούν τους πολίτες να θυσιαστούν στο βωμό της πατρίδας, γιατί αυτό ήταν η μεγαλύτερη προσφορά, η μεγαλύτερη υπηρεσία, ο «κάλλιστος έρανος», όπως λέει και ο Περικλής στον Επιτάφιό του, προς την πατρίδα. Ο ομηρικοί ήρωες είναι ριψοκίνδυνοι, γιατί αρετή τους είναι να είναι ανδρείοι πολεμιστές. Ο ποιητής Τυρταίος παρακινεί τους Σπαρτιάτες να πολεμούν ο ένας δίπλα στο άλλο με ακατάβλητο θάρρος χωρίς να δειλιάζουν και χωρίς να λογαριάζουν τη ζωή τους. «Είναι στ’ αλήθεια όμορφο» λέει, «για την πατρίδα να χαθεί// μαχόμενος κανείς παλικαρίσια μέσ’ στη γραμμή την πρώτη» (6 D: τεθνάμεναι γαρ καλόν ενί προμάχοισιν πεσόντα// άνδρ’ αγαθόν περί ηι πατρίδι μαρνάμενον).

Βέβαια, από τότε τα πράγματα έχουν αλλάξει και ο ηρωισμός μπορεί να εκδηλωθεί και στην καθημερινή μας ζωή. «Ηρωίδα» είναι, για παράδειγμα, η φτωχή γυναίκα που αγωνίζεται μόνη της να αναθρέψει ή να σπουδάσει τα παιδιά της. Πάντως, θαρρώ πως ο Περικλής έχει δώσει στον Επιτάφιό του τον τελειότερο ορισμό της «ανδρείας» λέγοντας πως «κράτιστοι δ’ αν την ψυχήν δικαίως κριθείεν οι τε τα δεινά και τα ηδέα σαφέστατα γιγνώσκοντες και διά ταύτα μη αποτρεπόμενοι εκ των κινδύνων» (ΙΙ 40), δηλαδή «ανδρείος θα μπορούσε να θεωρηθεί πολύ σωστά αυτός που ξέρει καλά τον κίνδυνο και πόσο ευχάριστη θα του είναι η ζωή, αν τον αποφύγει, και παρόλα αυτά δεν διστάζει να τον αντιμετωπίσει». Βέβαια, και ο Περικλής, όταν εκφράζεται με αυτό τον τρόπο, έχει κατά νου τους πρώτους νεκρούς Αθηναίους του Πελοποννησιακού πολέμου, αλλά η «ανδρεία» εδώ και ο «ηρωισμός» παρουσιάζεται ως μια καθαρά συνειδητή ενέργεια και επιλογή. Όπως λέει ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχειά του (ΙΙΙ 1116a 12 κ. α.) πρέπει να είναι κανείς ανδρείος «δι’ αιδώ και δια καλού όρεξιν και φυγήν ονείδους, αισχρού όντος», δηλαδή «από ντροπή και από επιθυμία του ωραίου και αποφυγή της μομφής, γιατί είναι ντροπιαστική» και «ου δι’ ανάγκην…, αλλ’ ότι καλόν», δηλαδή όχι από καταναγκασμό και φόβο, αλλά γιατί είναι ωραίο πράγμα. Αυτός που, όπως λέγει ο Αριστοτέλης, ανδραγαθεί από «άγνοια» ή «άνοια», δηλαδή ανοησία και τρέλα, δεν είναι πραγματικός ήρωας, γιατί η υπερβολική αφοβία δεν είναι ανδρεία, αλλά δείχνει άνθρωπο «μαινόμενον ή ανάλγητον», όχι σωστό και λογικό, αλλά θρασύ (Ηθικ. Νικομ., 1115 b 17-28).

Με αυτά τα δεδομένα στη σύγχρονη εποχή τον ορισμό του «ήρωα» αισθητοποιούν οι γιατροί και οι νοσηλευτές, που τόσο ύμνησαν όλοι με ποικίλους τρόπους στη δύσκολη περίοδο που περάσαμε και όλοι, μα όλοι ανεξαιρέτως, τους απένειμαν, τουλάχιστον θεωρητικά, τα εύσημα που τους άξιζαν. Στον «πόλεμο» με τον κορονοϊό ήταν αυτοί που γνώριζαν τον κίνδυνο, στάλθηκαν από την πολιτεία στην πρώτη γραμμή, συγκρούστηκαν με τον θάνατο, άφησαν πίσω τους οικογένειες, γονείς και παιδιά, «τα ηδέα» που λέει ο Περικλής, και έκαναν το καθήκον τους απέναντι στον εαυτό τους, σε εμάς όλους και την πατρίδα. Πολέμησαν, ιδιαίτερα, στην αρχή χωρίς καν να έχουν τον απαραίτητο (εξ)οπλισμό και δεν κοίταξαν το δικό τους συμφέρον, όπως έκαναν μερικοί άλλοι, όταν η Πολιτεία τους κάλεσε. Δεν καταδέχτηκαν να εγκαταλείψουν τη θέση τους και να σώσουν το τομάρι τους. Κι εδώ έρχονται στο νου μου τα λόγια του μεγάλου ηθικοδιδασκάλου της αρχαιότητας, του Σωκράτη, ότι «όπου τυχόν κάποιος τάξει τον εαυτόν του, γιατί θεώρησε πως είναι το πιο σωστό, ή ταχθεί από την πολιτεία, εδώ πρέπει να μένει σταθερός και να αντιμετωπίζει κάθε κίνδυνο, χωρίς να υπολογίζει μήτε τον θάνατο μήτε τίποτε άλλο, εκτός από την ντροπή και το όνειδος» (Πλάτων, Απολ. Σωκρ. 28 d). Αυτό, θαρρώ, έκαναν οι γιατροί μας.

Αυτούς, λοιπόν, τους από το σύνολο αποδεκτούς «ήρωες» θα τους τιμήσει κανείς; Θα στήσει κανείς καμιά αναμνηστική πλακέτα για τους γιατρούς που έπεσαν, αν έπεσαν, κάνοντας το καθήκον τους ή θα μείνουν έτσι ανώνυμοι και άγνωστοι και θα ξεχαστούν, όταν περάσει η θύελλα, γιατί δεν υπηρέτησαν και δεν διακήρυξαν ότι εξυπηρετούν τα συμφέροντα κάποιου κόμματος; Θα υπάρξει καμιά αναβάθμιση του οικονομικού τους status; Θα ενταχθεί το επάγγελμά τους στα βαρέα και ανθυγιεινά, στα οποία ανήκει, ή το κράτος θα φανεί αγνώμον και αχάριστο, όπως συνήθως παρουσιάζεται; Αν συμβεί κάτι τέτοιο, τότε θα έχουμε το άκρον άωτον της υποκρισίας, για την οποία το ένα κόμμα κατηγορεί το άλλο! Οι αρχαίοι μας πρόγονοι τιμούσαν με πολλούς τρόπους, υλικούς και ηθικούς, και τους «ήρωες» και τα παιδιά τους! Ίδωμεν!