Τον περασμένο Φεβρουάριο δημοσίευσα στο Εμπρός και σε τρεις συνέχειες (8/ 15/ 22-2-22) ένα άρθρο με τίτλο Τα φαινόμενα της παιδικής παραβατικότητας. Στο άρθρο αυτό προσπάθησα όσο ήταν δυνατό να επισημάνω τα αίτια που γεννούν αυτή την παραβατικότητα και έλεγα «Για να δώσει κανείς μια απάντηση στο ερώτημα αυτό πρέπει να λάβει υπόψη τους παράγοντες αγωγής που επηρεάζουν τα παιδιά και διαμορφώνουν την προσωπικότητά τους». Και είναι γνωστό πως οι δύο σημαντικότεροι παράγοντες αγωγής είναι η οικογένεια και το σχολείο. Το θέμα αυτής της παραβατικότητας ανέκυψε και πάλι με αφορμή την αυτοκτονία του άτυχου 14χρονου Μάκη που έπεσε θύμα «σχολικού εκφοβισμού» και «βίας» στο σχολείο του. Έτσι συμβαίνει πάντα στην ελληνική κοινωνία: περιμένουμε να συμβεί το μοιραίο, να θρηνήσουμε, να εκφράσουμε τις απόψεις μας και να περιμένουμε το επόμενο μοιραίο, για να ξανακλάψουμε κ.λπ.  

Η πείρα μου ως εκπαιδευτικού που στα 35 χρόνια της εκπαιδευτικής μου σταδιοδρομίας κλήθηκα να αντιμετωπίσω ποικίλα προβλήματα παιδικής παραβατικότητας λέει πως πίσω από ένα παραστρατημένο παιδί, ένα παιδί με ελλείψεις στον πνευματικό και ηθικό τομέα, βρίσκεται πάντα μια αδιάφορη, προβληματική ή διαλυμένη οικογένεια. Η επιστήμη της Ψυχολογίας και της Παιδαγωγικής λέει πως σε ηλικία τριών ετών η φαντασία των παιδιών και οι γλωσσικές του δεξιότητες αναπτύσσονται με ταχύτατους ρυθμούς. Σε αυτή την ηλικία τα παιδιά κατανοούν κάθε είδους λέξη, συνθέτουν ιστορίες, παίζουν και χτίζουν σχέσεις. Τότε προσπαθούν να μάθουν να διακρίνουν το σωστό από το λάθος, αλλά και πώς να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους που μερικές φορές τα κατακλύζουν. Οι ειδικοί μάλιστα προτείνουν τρόπους με τους οποίους μπορούν και οφείλουν οι γονείς να βοηθήσουν τα παιδιά τους να αναπτυχθούν ομαλά και αρμονικά. Λένε, για παράδειγμα, πως πρέπει οι γονείς να βρίσκουν χρόνο να παίξουν με τα παιδιά τους, να τα ακούσουν να μιλούν για ό τι βλέπουν, να τους διαβάσουν ένα βιβλίο και να τους κάνουν κάποιες ερωτήσεις, να τραγουδήσουν μαζί τους, να συμμετάσχουν σε διάφορες δραστηριότητες, όπως η ζωγραφική και οι κατασκευές, να ζητήσουν να τους πουν τι έκαναν στο σχολείο και πώς πέρασε η μέρα τους. Λένε ακόμη πως οι γονείς οφείλουν να βοηθήσουν τα παιδιά τους να εκφράζουν, να διαχειρίζονται τα έντονα συναισθήματά τους και να αξιολογούν τα συναισθήματα των χαρακτήρων των βιβλίων που διαβάζουν, να θέσουν κάποιους σαφείς κανόνες και αρχές και να τους εξηγήσουν την αναγκαιότητά τους και, κάτι πολύ σημαντικό, να κρατήσουν την τεχνολογία μακριά από το υπνοδωμάτιο. Με λίγα λόγια, οι γονείς οφείλουν να δείξουν το ενδιαφέρον και την αγάπη τους προς το παιδί με το σωστό τρόπο και όχι καλύπτοντας απλώς τις υλικές τους ανάγκες.  

Και είναι πολύ βασικό να προσεχθούν τα παιδιά σε αυτή την ηλικία. Ο Λουκιανός έλεγε πως η αρχή είναι « το ήμισυ του παντός» και ο Πλάτων τόνιζε πως «αρχή παντός έργου μέγιστον», πως το πιο σημαντικό για κάθε πράγμα είναι η αρχή. Την ιδέα αυτή υπογράμμιζαν γενικά οι αρχαίοι Έλληνες διανοητές και έλεγαν πως «αρχής καλής κάλλιστόν εστι και τέλος» και «αρχής κακής τέλος κακόν», ότι δηλαδή «όταν η αρχή είναι καλή και το τέλος θα είναι καλό, ενώ , όταν η αρχή είναι κακή, θα είναι κακό και το τέλος». Την αλήθεια αυτή αποδεχόταν και ο Σοφοκλής που λέει κάπου πως «έργου παντός, ην τις άρχηται καλώς, και τας τελευτάς εικός εσθ’ ούτως έχειν», που σημαίνει πως «σε κάθε έργο, αν κανείς κάνει καλή αρχή, τότε είναι φυσικό και το τέλος να είναι καλό». Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως, όπως έλεγε ο Αριστοτέλης, «πλείον ή το ήμισυ του παντός εστι η αρχή», δηλαδή «η αρχή είναι κάτι περισσότερο από το μισό» σε ένα έργο.  

Όπως έχω πει, λοιπόν, και αλλού, η οικογένεια είναι το πρωτόπλασμα κάθε κοινωνικού οργανισμού. Μέσα σ’ αυτή αναπτύσσεται το πιο ιερό και το πιο άγιο, το πιο βαθύ μυστήριο, το θαύμα της δημιουργίας. Λαός και έθνος κρατιούνται και αναπτύσσονται από τις ζωογόνες δυνάμεις της οικογένειας, που είναι το πιο ζωντανό και το πιο φυσικό κέντρο της αγωγής. Δίνει μορφή στο παιδί, όπως το στρείδι στο μαργαριτάρι μέσα στο όστρακό του. Δεν του δίνει απλώς την ύπαρξη, αλλά βοηθά και στη συνολική σωματική και ψυχοπνευματική ανάπτυξή του και στην πραγματοποίηση του προορισμού του. Του ετοιμάζει το δρόμο για μια μεγαλύτερη από την οικογένεια κοινότητα, την πολιτεία. Οι γονείς είναι η εικόνα του πρώτου και αληθινού δασκάλου, που δεν λογομαχεί αλλά υποφέρει, που δεν εντέλλεται, αλλά συμμετέχει, που δεν νομοθετεί αλλά παραδειγματίζει. Γι’ αυτό και καμιά κρατική προσπάθεια που καταλήγει να είναι απρόσωπη και μαζική δεν μπορεί να αντικαταστήσει το έργο της οικογένειας στην κοινωνικοποίηση των παιδιών. 

Αλλά ποια είναι η κατάσταση που επικρατεί σήμερα στην ελληνική οικογένεια; Τι κάνουν σήμερα οι γονείς μιας κοινής ελληνικής οικογένειας; Αυτοί είναι αφοσιωμένοι στην επαγγελματική τους απασχόληση και ενδιαφέρονται για την επαγγελματική τους εξέλιξη που θα εξασφαλίσει, δήθεν, ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά τους. Φεύγουν, λοιπόν, πρωί πρωί, αφήνουν τα παιδιά τους σε κάποια συνήθως αλλοδαπή και αυτή τα ανατρέφει, όπως γνωρίζει και μπορεί. Η συνήθης τακτική είναι να τα ρίχνει μπροστά στην οθόνη της τηλεόρασης και να φροντίζει τον εαυτό της και τα προβλήματά της αντί για τα παιδιά! Έτσι όμως δεν είναι δυνατό να έχουμε παιδιά με σωστές ηθικές αρχές και ισχυρή δύναμη αντίστασης στις προκλήσεις που πρόκειται να συναντήσουν στη ζωή τους.  

Βέβαια, θα μπορούσε να πει κανείς πως οι γονείς δεν είναι παιδαγωγοί και πως, και αν ήθελαν, δεν θα μπορούσαν να ανταποκριθούν αποτελεσματικά σε αυτό τον ρόλο. Τότε, όμως, γιατί επιτρέπεται σε όλους να γίνουν γονείς χωρίς καμιά προϋπόθεση; Βέβαια, είναι αδύνατο η Πολιτεία να θεσπίσει νόμο που θα απαγορεύει σε κάποιους να τεκνοποιήσουν και να κάνουν οικογένεια. Θα μπορούσε, όμως, να επιβάλει σε όλους όσοι σκοπεύουν να έρθουν «εις γάμου κοινωνίαν» να περνούν από κάποια «σχολή γονέων» και να αποκτούν ένα πιστοποιητικό ότι γνωρίζουν τις βασικές αρχές της σωστής ανατροφής ενός παιδιού. Αυτές οι «σχολές γονέων» πάντοτε εξαγγέλλονται σε προεκλογικές περιόδους, αλλά ποτέ δεν ιδρύονται, όπως συμβαίνει και με πολλά άλλα σημαντικά πράγματα στην ελληνική κοινωνία. Αλήθεια, έχει δει κανείς στα τόσα κανάλια που λειτουργούν καμιά σταθερή εκπομπή που να σχετίζεται με την ανατροφή των παιδιών και τις υποχρεώσεις των γονέων; Βέβαια, και αυτά τα μέτρα δεν θα λύσουν το πρόβλημα, αλλά σίγουρα θα το περιορίσουν.