Είχαμε αρχίσει πριν από δεκαπέντε ημέρες να γράφουμε για το καινούριο βιβλίο του Δημ. Ι. Χατζηλία (Το πολύκροτο Μοναστηριακό Ζήτημα Μηθύμνης (1866-1888), Μυτιλήνη 2021, σελ. 318). Πολύ χαρακτηριστικά και εύστοχα ο συγγραφέας προσδιορίζει το ζήτημα αυτό ως «πολύκροτο» δεδομένου ότι δεν υπήρξε ένα απλό τοπικό πρόβλημα -ας πούμε ένα πρόβλημα μεταξύ της μονής Λειμώνος και του Οικουμενικού Πατριαρχείου - αλλά πήρε ευρύτερες διαστάσεις. Και τούτο επειδή εκτός από την εκκλησιαστική διάστασή του -αν όντως υπήρξε τέτοια- οι πτυχές του λειμωνιακού ζητήματος καλύπτουν ευρύτερα τμήματα της λεσβιακής κοινωνίας και ειδικότερα εκείνα των μεγάλων και μικρών επαρχιακών κοινοτήτων και δημογεροντιών της μητροπόλεως Μηθύμνης.

Όμως τι προσδιορίζουμε ως λειμωνιακό ζήτημα και πώς αυτό επεκτάθηκε στον χρόνο και πώς προσέλαβε τέτοιες διαστάσεις ώστε να εξελιχθεί με μείζον πρόβλημα της επαρχίας Μηθύμνης; Φυσικά μέσα στις λίγες γραμμές αυτές της επιφυλλίδας δεν είναι δυνατόν να συνοψίσουμε μια ογκώδη μελέτη 400 περίπου σελίδων, χωρίς να αδικήσουμε τον συγγραφέα και τον ιστορικό κόπο που κατέβαλε για να προσεγγίσει το θέμα αυτό.

Πάντως, ας έχουμε κατά νου ότι ως αφετηρία του ζητήματος αυτού μπορούμε να ορίσουμε ότι στα μέσα του 19^ου αι. οι χριστιανοί της περιοχής άρχισαν να απαιτούν από τη μονή Λειμώνος να διαθέσει ορισμένους από τους πολλούς πόρους που όντως διέθετε για την ενίσχυση των κατοίκων και ιδιαίτερα για την ενίσχυση των εκπαιδευτικών πραγμάτων της περιοχής και ειδικότερα της Καλλονής. χωριού που ήταν σε άμεση συνάφεια με το μοναστήρι.

Όπως ήταν φυσικό οι μοναχοί και βέβαια το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο είχε την επικυριαρχία επί της μονής, αντιδρούσαν και το πράγμα θα μπορούσε να περιορισθεί, κατά κάποιο τρόπο, ως ένα σύνηθες επεισόδιο στη μακραίωνη συνύπαρξη μονών και τοπικής κοινωνίας, που θα λυνόταν με την παρέμβαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, με τις αποφάσεις του οποίου οι υπόδουλοι χριστιανοί συμμορφώνονταν.

Όμως στην περίπτωση του λειμωνιακού ζητήματος και δεδομένου ότι βρισκόμαστε πλέον στο τρίτο τέταρτο του 19^ου αι. τα πράγματα, δηλαδή οι διαμάχες μεταξύ της μονής, του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της τοπικής κοινωνίας υπερέβησαν κάθε όριο και προσέλαβαν τα χαρακτηριστικά οξύτατης σύγκρουσης. Το μέγεθος του προβλήματος που προσπαθώ να συνοψίσω εδώ μας το αποδίδει εύγλωττα ο συγγραφέας σε μια παράγραφο του προλόγου του. Ας την αναφέρουμε ως έχει: «Με την αφύσικη και παράξενη συμμαχία μοναχών-αντιπροσώπων οι απαιτήσεις μέρους των κοινοτήτων πήραν δυναμικό και συγκρουσιακό χαρακτήρα. Οι «παράνομοι: κατέλαβαν τη Μονή και συγκάλεσαν παράνομα, πραξικοπηματικά, αντιδημοκρατικά και αντιεκκλησιαστικά καλογερολαϊκή συνέλευση, πρόεδρος της οποίας εκλέχτηκε ο Ζαφειράκης Υπανδρευμένος... γέννημα της οποίας ήταν η ανέγερση της Λειμωνιάτιδος Επαρχιακής Σχολής...».

Όπως μπορεί εύκολα, πιστεύω, ο αναγνώστης και όποιος ενδιαφέρεται για τη λεσβιακή ιστορία υπό το ευρύτερο ανάπτυγμά της, το μέγεθος και οι επιπτώσεις του λειμωνιακού ζητήματος υπήρξαν τέτοιες που «υποχρέωσαν» πολλούς μεταγενέστερους ιστορικούς να ασχοληθούν με αυτό και να αναζητήσουν τις αιτίες, τις επιπτώσεις, τις διαστάσεις του. Οι απόψεις τους έχουν καταγραφεί, εκτός από την προσέγγιση του Παντελή Αργύρη -που μας άφησε τόσο πρόωρα πριν από είκοσι περίπου χρόνια-, και περιλαμβάνονται στην αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή του, που έχω μελετήσει. Ο συγγραφέας της νέας μελέτης για το λειμωνιακό ζήτημα Δημ. Ι. Χατζηλίας παίρνει ξεκάθαρη θέση για το ζήτημα αυτό, ήδη από τον πρόλογο του βιβλίου του: «...δεν μπορέσαμε να «ανιχνεύσουμε» ούτε ιδεολογικά στοιχεία, ούτε κοινωνικά κίνητρα, ούτε κοινωνικούς μετασχηματισμούς, ούτε συμπεριφορές από επιδράσεις του διαφωτισμού. Ήταν, μέσα στην τουρκοκρατούμενη Λέσβο, ένας πόλεμος μέρους των χριστιανών και των μοναχών κατά του Πατριαρχείου κι ένας διωγμός των ίδιων κατά της Εκκλησίας Μηθύμνης...δημιουργήθηκε μία μακρόχρονη τοπική κοινωνική και εκκλησιαστική αναταραχή που ταλαιπώρησε και δίχασε την επαρχία Μηθύμνης. Κίνητρο των «εξεγερμένων» ήταν οι πρόσοδοι της Μονής...». Καθαρά πράγματα, τα οποία αιτιολογεί με την παράθεση των στοιχείων και την πολύχρονη και πολύμοχθη έρευνά του.

Φυσικά δεν υπάρχει λόγος να τοποθετηθούμε στο αν έχει δίκιο ή άδικο. Τα ιστορικά ζητήματα έχουν πολλές όψεις και κάθε ερευνητής που εκφράζει και το ιστορικό κλίμα της εποχής του, μπορεί να τα προσπελάσει και να διατυπώσει ποικίλες ιστορικές προσεγγίσεις. Αυτή άλλωστε είναι η ιστορική διάσταση των πραγμάτων. Ωστόσο, μιας και ο χρόνος τελειώνει δεν μπορούμε παρά να ευχηθούμε στον συγγραφέα δύναμη για νέα ιστορικά αναγνώσματα.