(Το Σκαλοχώρι του Δημητρίου Ι. Χατζηλία-β)

Γράφαμε πριν από δεκαπέντε ημέρες, από την παρούσα στήλη του Εμπρός, για το νέο βιβλίο του Δημητρίου Ι. Χατζηλία με τον τίτλο: «Δημογραφικά και πληθυσμιακά του Σκαλοχωρίου Λέσβου», και υπότιτλο: «Ο χριστιανικός πληθυσμός την πρώτη 10/ετία του 20ού αιώνα. Συγγενείς-κληρονόμοι των αποθανόντων την περίοδο 1919-1935. Οθωμανικά ανταλλάξιμα ακίνητα και ανταλλαγή πληθυσμών», Μυριλήνη 2024, σελ. 173.

Όπως μπορεί να αντιληφθεί ο αναγνώστης, με την απλή ανάγνωση κιόλας του τίτλου της μελέτης του Δ. Χατζηλία, πρόκειται για μια μεθοδική προσπάθεια να μελετηθεί η δημογραφική πραγματικότητα του Σκαλοχωρίου κατά τον 20ό αιώνα. Οι μελέτες αυτού του είδους εκ των πραγμάτων δεν αποτελούν ελκυστικό ανάγνωσμα για τους πολλούς, καθώς δεν έχουν αφηγηματικό χαρακτήρα, ούτε διανθίζονται από στοιχεία που κινητοποιούν τη φαντασία και το συναίσθημα. Το αντίθετο. Απευθύνονται περισσότερο στους επαγγελματίες ιστορικούς και μάλιστα σε ειδικευμένους που έχουν ως κύριο αντικείμενο τη δημογραφία. Ωστόσο, το γεγονός ότι στο βιβλίο εμπεριέχονται στοιχεία των οικογενειών του Σκαλοχωρίου κατά τις αρχές του 20ού αιώνα, ενδεχομένως να μπορεί να κινητοποιήσει και την περιέργεια των σημερινών κατοίκων του χωριού, γηγενών και ξενιτεμένων, που έχουν τη μοναδική ευκαιρία να αναζητήσουν τους προγόνους τους και τις οικογένειές τους και -ενδεχομένως πάλι- να βρεθούν μπροστά σε πρόσωπα, πρόσωπα δικά τους, για τα οποία δεν είχαν την παραμικρή πληροφόρηση. Παράλληλα, βέβαια, σύμφωνα με την επιστημονική λογική, η αποτύπωση των πληθυσμιακών στοιχείων του οικισμού των αρχών του 20ού αι. δίνει τη δυνατότητα στους επαγγελματίες αλλά και στούς τοπικούς ιστορικούς να αναζητήσουν την εξέλιξη των πληθυσμιακών δεδομένων του χωριού, παραλληλίζοντας τα στοιχεία που μας προσφέρει η νέα μελέτη του Δημ. Χατζηλία, με τα στοιχεία των οθωμανικών καταστιχώσεων. Μάλιστα το ενδιαφέρον προς αυτήν την κατεύθυνση εντείνεται περισσότερο, επειδή το Σκαλοχώρι είναι από τους λίγους οικισμούς του νησιού με συμπαγή οθωμανική κοινότητα με ό,τι αυτό συνεπάγεται από τον δυαδικό χαρακτήρα του πληθυσμού του.

Όμως το νέο βιβλίο του Δημ. Χατζηλία δεν είναι μονοσήμαντο, καθώς επεκτείνεται και στο προσφυγικό ζήτημα. Το ζήτημα της εγκατάστασης των προσφύγων στο νησί είναι ένα ζήτημα το οποίο δεν έχει μελετηθεί συστηματικά από την τοπική βιβλιογραφία. Όλοι γνωρίζουμε ότι στα χωριά και στην πρωτεύουσα του νησιού πέρασαν πρόσφυγες και του πρώτου και του δεύτερου κυρίως διωγμού και αρκετοί -όχι όλοι- από αυτούς εγκαταστάθηκαν και ενσωματώθηκαν με τον γηγενή πληθυσμό. Ωστόσο, συστηματική μελέτη με βάση τα αρχεία των κοινοτήτων δεν έχει εκπονηθεί και κατά συνέπεια ούτε η συμβολή των προσφύγων στην εξέλιξη της οικονομικής και κοινωνικής ζωής των λεσβιακών οικισμών. Και για το ζήτημα αυτό, τουλάχιστον όσον αφορά το Σκαλοχώρι, το νέο βιβλίο του Δημ. Χατζηλία προσφέρει σημαντικά στοιχεία. Τα τελευταία στοιχεία ενδυναμώνονται επειδή στο βιβλίο εμπεριέχεται κεφάλαιο που σχετίζεται με την ανταλλαγή των πληθυσμών. Τα στοιχεία αυτά καθίστανται περισσότερο σημαντικά, επειδή ο Δημ. Χατζηλίας εντόπισε και εκδίδει στο βιβλίο τα ανταλλάξιμα περιουσιακά στοιχεία, δηλαδή τη μεταβίβαση των ακίνητων περιουσιακών στοιχείων από τους οθωμανούς Σκαλοχωρίτες στους γηγενείς χριστιανούς κατοίκους του χωριού.

Τέλος στο βιβλίο του ο Δημ. Χατζηλίας ενσωματώνει άρθρα, ιστορικού περιεχομένου, που έχει δημοσιεύσει στον τοπικό τύπο, τα οποία εκ των πραγμάτων έχουν καταστεί δυσεύρετα, αποδίδοντας έτσι στη γενέθλια γη, τη μικρή πατρίδα του, το Σκαλοχώρι, ένα πλούτο πληροφοριών και κυρίως τεκμηριωμένων πληροφοριών, μοναδικό επίτευγμα δικό του και παράλληλα πλούσια κληρονομιά για τους επερχόμενους ιστορικούς ή και απλούς εραστές της Ιστορίας.