Στους «Αναβιούντες» ο Λουκιανός ο Σαμοσατεύς ασκεί με έναν υπέροχο τρόπο λογοτεχνική σάτιρα εναντίον των φιλοσόφων. Το επιχειρεί αυτό κατά κόρον σε πολλά έργα του.

Στο προγενέστερο σχετικό του βιβλίο με τον τίτλο «Βίων πράσις» διακωμωδεί το ηρακλείτειο και το σωκρατικό δόγμα, τη φιλοχρηματία του Χρύσιππου καθώς και την εξεζητημένη σχολαστικότητα και το πανεπιστητόν του Αριστοτέλη, όπου μαθαίνουμε λ.χ. πόσο ζει το κουνούπι, πόσο βαθιά φωτίζει ο ήλιος τη θάλασσα και πώς είναι η ψυχή των στρειδιών!

Ωστόσο αυτός ο τετραπέρατος κριτικός και λογοτέχνης πολύ επιδέξια αποφεύγει να αναφερθεί στην ηθική διδασκαλία αυτών των φιλοσόφων, αναγνωρίζοντας προφανώς το φρόνιμο και το λυσιτελές της.

Η γνώση (επιστήμη) είναι το ύψιστο αγαθό αρκεί να ωφελεί τον άνθρωπο και να τον κάνει κοινωνικότερο και ευτυχέστερο. Ο άνθρωπος είναι το πρωταγορικό στοιχείο αναφοράς και μέτρου όλων των πραγμάτων.

Παράλληλα με τη γνώση (εκ του γιγνώσκω) συναντάμε το δόγμα (εκ του δοκέω =θεωρώ, νομίζω). Το δόγμα είναι υποχρεωτική θεμελιώδης αρχή που δεν επιτρέπεται η αμφισβήτησή της, εξού και η μόνιμη αντιπαλότητα δόγματος και γνώσης.

Το δόγμα πολιορκεί συνεχώς τη γνώση, αλλά με όχι και τόσο μεγάλη επιτυχία. Αυτή η συνεχής διένεξη βασίζεται στο ότι πολλά ακόμα πράγματα στη ζωή μας είναι άδηλα και κρύφια και πέρα από κάθε γνώση, όπως η ψυχή μας, η ζωή μας, ο θάνατος κι αυτός ο ίδιος ο απόκρυφος θεός μας (deus absconditus).

Σημασία έχει η πρακτική ωφελιμότητα και του δόγματος και της γνώσης, και αυτό μας το θυμίζει με εξαιρετικό τρόπο το σοφό γεγραμμένο στην προμετωπίδα μιας ορθόδοξης εκκλησίας της Ιερουσαλήμ: «Δεν παρέχονται εξηγήσεις εντός του ναού»!!

Αν και οι αιώνες των πνευματικών συγκρούσεων έχουν μάλλον παρέλθει, ωστόσο τα αρχέγονα ζητήματα του ανθρώπου και της ανθρώπινης κοινωνίας είναι πανταχού παρόντα και εν πολλοίς άλυτα.

Κι ας επανέλθουμε στους φιλοσόφους.

Μεγάλοι επιστήμονες σε πολλαπλά πεδία ήταν μεταξύ άλλων ο Πυθαγόρας, ο Δημόκριτος και ο Πλάτων.

Ο Πυθαγόρας ανέλυσε τη φύση των αριθμών, εξήγησε με επιστημονικό τρόπο τη μουσική και προσδιόρισε την κίνηση και τη φύση των ουρανίων σωμάτων.

Ο Πλάτων εκτός από συνταγματολόγος της εποχής και διαλεκτικός φιλόσοφος υπήρξε λογοτέχνης, μέγας φυσικός (κοσμολόγος), μαθηματικός και γεωμέτρης.

Τι να πούμε δε για τον Δημόκριτο, που πέτυχε χωρίς κανένα πειραματικό μέσο της ανατομία της ύλης;

Και οι τρεις εντούτοις παραμέρισαν διακριτικά τις επιστήμες και έδωσαν βήμα στην ηθική και τις αρετές του ανθρωπίνου βίου.

Πάσα επιστήμη χωριζομένη αρετής πανουργία φαίνεται, δηλώνει ο Πλάτων στον «Μενέξενο» (247 α).

Ο Δημόκριτος μας προτρέπει να απέχουμε από τα αμαρτήματα όχι από φόβο αλλά γιατί δεν πρέπει («μη δια φόβον αλλά δια το δέον).

Η ηθική ήταν μέλημα και του Πυθαγόρα αφού η πρότυπη πολιτεία του περιελάμβανε ηθικές παραινέσεις σε αλληγορικά ρητά, λιτά και οργανωμένα κοινόβια, εξιδανίκευση της φιλίας, ημερήσιο απολογισμό ηθικών πεπραγμένων κ.τ.τ.

Αυτοί οι φιλόσοφοι με τη σειρά τους επηρέασαν όλους τους μετέπειτα όλων των αιώνων.

Ο Επίκουρος έλεγε ότι η φυσική υπάρχει για να υπηρετεί την ηθική.

Ο Σπινόζα στη «Γεωμετρική ηθική» του αρχίζει με το θεό, εξηγώντας ότι το παν είναι ήδη μέσα στην αρχή, μια κατεξοχήν πυθαγόρεια αντίληψη.

Ο Πασκάλ, εκ των μεγίστων μαθηματικών της ιστορίας είχε θρησκευτικές εκστάσεις και πίστευε ότι η επιστήμη δεν αρκεί για να σώσει τον άνθρωπο.

Κι αυτή την άρρηκτη σχέση την είχε προδιαγράψει σαφέστατα ο Πλάτων. Ενώ στον «Πρωταγόρα» λέει ότι είναι μέγιστη αποτυχία να στερηθεί κανείς τη γνώση («αύτη μόνη εστί κακή πράξις επιστήμης στερηθήναι»), στον «Χαρμίδη» συνοψίζει ότι μόνο η γνώση του καλού και του κακού είναι η υπέρτατη ωφέλεια για τον άνθρωπο.