Με την καλλικράτεια μεταρρύθμιση (ή, κατ’ άλλους, κακορρύθμιση!) 66 δήμοι, ήτοι το 20% των 325 νεοϊδρυμένων δήμων στη χώρα μας, εδράζονται σε μονοδημαρχιακές νήσους. Θυμίζουμε ότι η ρύθμιση της μονοδημαρχίας έγινε για όλες τις νήσους πλην Κρήτης και Εύβοιας. Οι οκτώ από τις 13 περιφέρειες της χώρας περιλαμβάνουν τέτοιους δήμους, με τους περισσότερους να βρίσκονται, όπως θα ήταν αναμενόμενο, στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου (σύνολο: 34), στο Βόρειο Αιγαίο (εννέα) και στην Αττική (οκτώ). Το σύνολο του πληθυσμού τους είναι περίπου 817.000 κάτοικοι, το 7,5% της χώρας. Οι πληθυσμιακώς μικρότεροι είναι η Γαύδος με 81 κατοίκους, το Αγαθονήσι με 152, η Σίκινος με 238 και η Ανάφη με 272.
Οι τέσσερις μεγαλύτεροι νήσοι-δήμοι έχουν τα εξής μεγέθη (οι πληθυσμοί είναι συμφώνως με την απογραφή 2001):
Ρόδος: 115.334 κάτ. σε  1.398 τ.χλμ. → 82 κάτ./km2 (10 συνενωθέντες παλαιοί δήμοι)
Κέρκυρα: 108.652 κάτ. σε 592 τ.χλμ. → 184 κάτ./km2 (13 συνενωθέντες παλαιοί δήμοι)
Λέσβος: 90.436 κάτ. σε 1.630 τ.χλμ. → 55 κάτ./km2 (13 συνενωθέντες παλαιοί δήμοι)
Χίος: 51.773 κάτ. σε 842 τ.χλμ. → 61 κάτ./km2 (8 συνενωθέντες παλαιοί δήμοι)
Η Ρόδος και η Κέρκυρα είναι οι πολυπληθέστεροι νησιωτικοί Δήμοι, ενώ η Λέσβος και η Ρόδος είναι οι μεγαλύτεροι σε επιφάνεια. Τη μεγαλύτερη πυκνότητα πληθυσμού έχει η Κέρκυρα. Οι περισσότεροι συνενωθέντες καποδιστριακοί δήμοι (13) υπήρχαν στην Κέρκυρα και τη Λέσβο.
Ο κυριότερος οικισμός τους, η πρωτεύουσα, είχε τους εξής πληθυσμούς στο δημοτικό διαμέρισμά της (Δ.Δ.), συμφώνως πάλι με την ίδια απογραφή:
Ρόδος: 52.318 κάτ. (45% επί του συνόλου του Δήμου)
Κέρκυρα: 28.185 κάτ. (26% επί του συνόλου του Δήμου)
Λέσβος: 27.247 κάτ. (30% επί του συνόλου του Δήμου)
Χίος: 23.779 κάτ. (46% επί του συνόλου του Δήμου)

Το Δ.Δ. της Ρόδου είναι το πολυπληθέστερο, με τις τρεις άλλες πρωτεύουσες να είναι πληθυσμιακώς περίπου ισοδύναμες. Η νήσος Κέρκυρα και εν συνεχεία η Λέσβος είναι οι πλέον αποκεντρωμένοι προς την ύπαιθρό τους νήσοι-δήμοι. Στη Ρόδο και τη Χίο το ήμισυ περίπου του πληθυσμού των νήσων ζει στο κέντρο της πρωτεύουσάς τους.
Όσον αφορά την τοποθέτηση στο γεωγραφικό χώρο των πρωτευουσών των τεσσάρων αυτών νήσων με όλες τις διοικητικές αρχές, παρατηρούνται τα εξής: Και οι τέσσερις πρωτεύουσες έχουν αναπτυχθεί στην ανατολική ακτή των αντιστοίχων νήσων, ώστε να γειτνιάζουν με το ζωτικό χώρο κάθε μιας (η Μικρά Ασία για τις τρεις νήσους του Αιγαίου, η Ήπειρος για την Κέρκυρα). Οι πόλεις Χίος και Κέρκυρα αναπτύχθηκαν σε θέσεις κεντροβαρικές των αντιστοίχων νήσων τόσο γεωγραφικώς, όσο και πληθυσμιακώς. Οι μέγιστες αποστάσεις των πιο απομακρυσμένων οικισμών των νήσων τους δεν υπερβαίνουν τα 40 και 55 χλμ., αντιστοίχως. Οι πρωτεύουσες Ρόδος και Μυτιλήνη αναπτύχθηκαν σε έκκεντρες θέσεις στο χώρο, με αποτέλεσμα να απέχουν από οικισμούς των νήσων τους έως και 80 ή 95 χλμ., αντιστοίχως. Οι τρεις νήσοι Ρόδος, Κέρκυρα και Χίος έχουν επίμηκες σχήμα, ενώ η Λέσβος είναι πιο «στρογγυλεμένη» περιμετρικώς.
Ούτως εχόντων των πραγμάτων, ας καταγράψουμε ορισμένες διαπιστώσεις για τη Λέσβο. Είναι η μεγαλύτερη σε επιφάνεια νήσος-δήμος της χώρας, με κάποια, όχι μεγάλη, διαφορά (14%) από τη δεύτερη Ρόδο. Είναι η τρίτη πολυπληθέστερη μονοδημαρχιακή νήσος, με πληθυσμό το 0,8% του συνόλου της χώρας, το 78% της Ρόδου και το 83% της Κέρκυρας. Τα ποσοστά αυτά της Λέσβου γίνονται ακόμη μικρότερα αν ληφθούν υπόψη οι θερινοί πληθυσμοί των νήσων, όταν η Ρόδος και η Κέρκυρα δέχονται πολύ μεγάλους αριθμούς τουριστών. Έχει σχετικώς μικρή πυκνότητα πληθυσμού, αρκετά αποκεντρωμένου σε αγροτικούς και ημιαστικούς οικισμούς.

Ο Δήμος της προέκυψε μετά από συνένωση 13 καποδιστριακών δήμων, αριθμός ίδιος με αυτόν της Κέρκυρας. Οι μεγάλες αποστάσεις, άνω των 70 χλμ., οικισμών της δυτικής Λέσβου από το διοικητικό κέντρο, τη Μυτιλήνη, δημιουργούν ανυπέρβλητα προβλήματα στην κάλυψη βασικών αναγκών τους, όπως π.χ. η ύδρευση («Ε», 22-9-2011), η επισκευή βλαβών, η δυνατότητα μεταβάσεων κατοίκων σε υπηρεσίες, η επαφή τους με τους διοικούντες. Ανάλογα προβλήματα θα πρέπει να εμφανίζονται και στη Ρόδο, ενώ στις άλλες δύο νήσους θα πρέπει να είναι ηπιότερα.
Εν κατακλείδι: Τα χαρακτηριστικά της Λέσβου ως μονοδημαρχιακής νήσου, όπως προαναφέρθηκαν (τρίτη στην Ελλάδα ως προς το μέγεθος πληθυσμού μονοδημαρχιακή νήσος, πρώτη ως προς την επιφάνεια, πρώτη με την Κέρκυρα ως προς τον αριθμό των συνενωθέντων προκαλλικράτειων δήμων, δεύτερη ως προς την αποκέντρωση του πληθυσμού στην ύπαιθρο, πρώτη ως προς τη μεγάλη απόσταση οικισμών υπαίθρου από το διοικητικό κέντρο) δεν της δίνουν αυτοδικαίως τον τίτλο του μοναδικού δήμου με μεγάλο βαθμό δυσκολίας για αυτοδιοικητικές λειτουργίες. Η Ρόδος και η Κέρκυρα είναι βέβαιον ότι συναντούν παρόμοιες ή μεγαλύτερες δυσκολίες δεδομένων των τεράστιων αριθμών τουριστών που δέχονται ετησίως. Ένας επιβαρυντικός παράγων για τη Λέσβο είναι το κακό της οδικό δίκτυο, το οποίο καθιστά δύσκολες τις επικοινωνίες.
Σε κάθε ενέργεια των Λεσβίων για βελτιωτική μεταβολή τού status quo της σημερινής δημαρχιακής συνενώσεώς μας, νομίζουμε ότι θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι παραπάνω διαπιστώσεις, ώστε να υπάρχει συντονισμός κινήσεων, εφόσον βεβαίως υπάρχουν παρόμοιες ανησυχίες και στις άλλες νήσους. Κάθε αλλαγή στη Λέσβο μοιραίως θα συμπαρασύρει και, τουλάχιστον, την Κέρκυρα και τη Ρόδο.

* Ο καθηγητής Κ.Ι. Μουτζούρης είναι πρώην πρύτανης ΕΜΠ.