«Ο Ισούς Χριστός Δέσμιος...», έργο Θεόφιλου Χατζημιχαήλ (φωτ. Βασ. Πλάτανος)


Μεγάλη Πέμπτη με το Θεόφιλο Χατζημιχαήλ

«Ο Ισούς Χριστός Δέσμιος και στέφανον εξ ακανθών εις το Πρετώριον του Πιλάτου υβρύζεται υπό του Ιουδαίους και Φαραισέους» - «Ο Πέτρος υξετάζεται υπό τον δούλον του Πιλάτου». Έργον Θεοφίλου Γ. Χ΄΄Μιχαήλ 1932.
Μεγαλοβδομαδιάτικο θέμα, παρμένο από περιγραφές στα ευαγγέλια που διαβάζονται στην εκκλησία τη Μεγάλη Πέμπτη, ζωγραφισμένο από το Θεόφιλο σε πανί-λινάτσα. Βρίσκεται στο Μουσείο-Βιβλιοθήκη Στρατή Θρ. Ελευθεριάδη-Τεριάντ, στην πανέμορφη λεσβιακή Βαρειά.
Ίσως είναι το μεγαλύτερο σε διαστάσεις (171 Χ 124,5 μ.) φορητό έργο που ζωγράφισε ο λαϊκός καλλιτέχνης. Στην επιγραφή που έγραψε ο Θεόφιλος τηρώ αυστηρά την ορθογραφία, τη σύνταξη και τη στίξη. Η πολύ σπάνια κι άγνωστη αυτή σύνθεση χωρίζεται κάθετα σε δυο μέρη-διάχωρα.
Στο πρώτο διάχωρο, αριστερά στον πίνακα, ο Θεόφιλος ζωγράφισε ένα κομμάτι από το παλάτι-πραιτόριο όπου δικάστηκε ο Χριστός. Πραιτόριο ήτανε το διοικητήριο που είχε ο Ρωμαίος στρατιωτικός διοικητής ή έπαρχος στα Ιεροσόλυμα. Σ’ αυτό, στις μέρες που φανερώθηκε ο Ιησούς Χριστός, έμενε ο Πόντιος Πιλάτος.
Στο πραιτόριο δικάστηκε ο Χριστός μπροστά στον Πιλάτο, που υπήρξε ο έκτος Ρωμαίος ηγεμόνας στην Ιουδαία. Στην περίοδο αυτή που έζησε ο Χριστός, έπαθε και σταυρώθηκε. Διορίστηκε από τον αυτοκράτορα Τιβέριο σαν ηγεμόνας το 25 ή 26 μ.Χ. διατήρησε τη θέση αυτή για δέκα χρόνια, ως το 36, επικύρωσε την καταδίκη για το Χριστό και διέταξε τη σταύρωσή του.
Άσχετα αν αυτό είναι για τιμή ή μεγάλο ρεζίλεμα, σφόδρα ξευτίλα, τ’ όνομά του είναι το μόνο απ’ όλους τους Ρωμαίους επίσημους αξιωματούχους που αναφέρεται στο «Σύμβολο της Πίστεως», «σταυρωθέντα υπέρ ημών επί Ποντίου Πιλάτου». Το 1961 βρέθηκε στην Καισάρεια επιγραφή σε πλάκα με τη λατινική γραφή PONTIUS PILATUS TIBERIUS.
Στον πίνακα ο Χριστός στέκεται μισόγυμνος σ’ εξέδρα με κόκκινη χλαμύδα ριγμένη πάνω του δεμένα τα χέρια μπροστά, αμαράντινο αγιοστέφανο, φωτοστέφανο, γύρω στο κεφάλι του. Δίπλα του ο Πιλάτος, νέος άνδρας αγένειος, με πράσινο χιτώνα πάνω του, με το αριστερό χέρι σε κάποια κίνηση στους Ιουδαίους και Φαρισαίους, σα να τους μιλά, να τους ρωτά, πίσω από το Χριστό στρατιώτης-φρουρός κι από κάτω στην εξέδρα δεκάξι κεφάλια-ανθρώπινες φιγούρες.
Στο δεύτερο διάχωρο, δεξιά στον πίνακα, στη μέση ο απόστολος Πέτρος όρθιος με γαλάζιο χιτώνα, σαρίκι στο κεφάλι, γενειοφόρος, ένα πήλινο μαγκάλι με αναμμένα κάρβουνα στα πόδια του και γύρω του δώδεκα ανθρώπινες φιγούρες, οι δυο γυναικείες.
Στην «Ερμηνεία της Ζωγραφικής Τέχνης», που έγραψε ο ιερομόναχος Διονύσιος από τη Φουρνά στ’ Άγραφα, ο Χριστός που κρίνεται από τον Πιλάτο, ζωγραφίζεται έτσι: «Παλάτι και ο Πιλάτος, νέος αρχιγένης, φορών λαμπράν στολήν και καλπάκι με χρυσόν πτερόν, καθήμενος εις θρόνον και έμπροσθέν του ο Χριστός δεμένος, βασταζόμενος υπό στρατιωτών και πλήθος Γραμματέων και Φαρισαίων δείχνοντες τον Χριστόν προς τον Πιλάτον.» Ο Θεόφιλος δεν ακολούθησε αυτόν το ρυθμό στον πίνακά του, αυτοσχεδίασε.
Στ’ Άγια Πάθη, από τα ευαγγέλια, ζωγραφίζεται η κρίση και το νίψιμο που κάνει ο Πιλάτος.
Η σκηνή που δικάζεται ο Ιησούς, όπου ο Πιλάτος «νίπτει τας χείρας του» για να ξεφορτωθεί την ευθύνη, εικονίζεται στη σαρκοφάγο, για Ιούνιο Βάσσο, στο Βατικανό, σε ψηφιδωτό με τον Άγιο Απολλινάριο το Νέο, στη Ραβέννα, στον άμβωνα, στον καθεδρικό ναό, στο Νάουμπουργκ (13ος αιώνας) και σε μια από τις παραστάσεις στη μεγάλη σύνθεση που φιλοτέχνησε ο Ντούτσιο, με τίτλο «Μαεστά», στη Σιένα.
Επίσης σε πίνακες που ζωγράφισαν οι Ολλανδοί Χέραρτ φαν Χόντχορστ (Λονδίνο), Ματίας Στόμερ (Λούβρο) και ο Ούγγρος Μ. Μούνκατσι (ιδιωτικές συλλογές στις ΗΠΑ και στο Λούβρο - Παρίσι).
Είναι σπάνιος πίνακας με θρησκευτικό θέμα, που ζωγράφισε ο Θεόφιλος, καθώς παρουσιάζει σύνθεση χωρισμένη σε δύο μέρη. Οι δύο σκηνές έχουν εξάρτηση μεταξύ τους, η μια είναι συνέχεια στην άλλη. Κρίνεται ο Χριστός και τον απαρνιέται ο Πέτρος, που «βγήκε έξω κι έκλαψε πικρά».

Βασίλης Πλάτανος