Στις Χαλατσές, είναι γνωστό ότι τα οικιστικά λείψανα χρονολογούνται από το 1600 π.Χ. περίπου έως την μεταβυζαντινή περίοδο. Οι οικισμοί αντικαθιστούσαν ο ένας τον άλλον! Στην ανασκαφή, η Ρωμαϊκή περίοδος εκπροσωπείται με κτίσματα, κεραμικούς φούρνους και ένα «θησαυρό νομισμάτων»1. Έχουν δε βρεθεί και αρκετές επιτύμβιες επιγραφές στον περίγυρο, που χρονολογούνται ίδια εποχή. Έτσι από τον Α. Conze θα μεταφέρουμε εδώ τις κυριότερες που βρέθηκαν σ’ αυτή την περιοχή. Η πιο σημαντική απ’ αυτές, είναι ένα τιμητικό ψήφισμα που αφιερώνει η «ΒΟΛΛΑ ΚΑΙ Ο ΔΑΜΟΣ», της Μυτιλήνης , στον «ΒΡΗΣΟΝ ΒΡΗΣΩ ΑΡΧΙΑΤΡΟΝ». Αναφέρονται όλα τα λειτουργήματα που είχε αναλάβει στην κοινωνία της Μυτιληναίας. Αρχίατρος, υπεύθυνος στις Κισσοφορίες, στην Αγορανομία, Βουλαρχία, Νομοφυλακία, αλλά και στους διάφορους Θεούς διάφορα αξιώματα, όπως Αρχιχορός και Ιεροκήρυκας κα. Είναι η περίοδος που Μυτιληναίοι πολιτογραφούνται Ρωμαίοι πολίτες και χρηματοδοτούν διάφορες ιεροτελεστείες και λειτουργίες της Μυτιλήνης, όπως πχ στο Ιερό της Αρτέμιδος της Θερμίας και εξασφαλίζουν τιμές και τιμητικά βάθρα. Εδώ όμως αναφέρονται και οι διάφορες θεότητες που λατρεύονταν στην ευρύτερη επικράτεια της Μυτιληναίας. Έτσι μνημονεύεται ο «Δίας ο Αιθέριος», ο «Άμμων ο Ελευθέριος», ο «Ποσειδώνας και η Πολιάς Αθηνά», η «Άρτεμις, ο Μαλόεις Απόλλων και ο Σωτήρας Ασκληπιός καθώς η Ετηφίλα και η Πνιστία». Γνωστές θεότητες της πόλης . Τα ευρήματα στην περιοχή της Γέρας, δίνουν την δυνατότητα της υπόθεσης να υπάρχουν ορισμένα από αυτά τα ιερά και στην περιοχή, πχ η επιγραφή για το Ιερό του Ασκληπιού, που βρίσκεται στην Παναγιούδα του Ψύρρα, ο αρχαιολογικός χώρος της Μάνας (η αναφορά του Conze, για επιγραφή στον Πλακάδο με μνεία της Αφροδίτης, ίσως να ήταν από εκεί), η πληθώρα των διάσπαρτων βωμών. Κοντά σ’ αυτή την επιγραφή, βρέθηκε ένα άλλο τμήμα επιτύμβιου στήλης (XVII,3, πλάτος 0,40 μέτρα) στην οποία αναφερόταν η ποινή που θα καταβαλλόταν στο «ιερό ταμείο», απ’ αυτόν που θα κατέστρεφε τον τάφο. Είναι γνωστό ότι από την εποχή του αυτοκράτορα Αδριανού, καθένας που κατέστρεφε ένα τάφο, πλήρωνε πρόστιμο στο «Κοινό των Λεσβίων», που έδρα του είχε το ιερό των Μέσων. Όσες δε επιγραφές από τη Λέσβο καθόριζαν σαν αποδέκτη του προστίμου, το «Ιερό ταμείο της Ρώμης» (στην επιγραφή RO) , δηλαδή το αυτοκρατορικό, ανήκαν στην προ του Αδριανού εποχή. Έτσι βγαίνει το συμπέρασμα ότι η τιμητική επιγραφή μαζί με την άλλη επιτύμβιο στήλη, χρονολογούνται πριν από το 117 μ.Χ. (117 - 138) 2. Βέβαια υπάρχει και η ανιστόρητη αναφορά σε βιβλίο, που θεωρεί χωριό της Γέρας σαν «Αρχαία Κώμη με Βουλή και Δήμο», στην οποία αναφερόταν η επιγραφή! Δυστυχώς αυτά μένουν και ανακυκλώνεται η παραπληροφόρηση. Και μάλιστα όταν η επιγραφή από τις Χαλατσές που την εντόπισα ο Conze, τo 1865, μεταφέρθηκε σε σπίτι του χωριού που όταν γκρεμίστηκε , κατέληξε στο Μουσείο Μυτιλήνης (αρ.2835)

Βιβλιογραφία . 1.Κοκώνα Ρούγγου:Θησαυρός Χάλκινων και Αργυρών Νομισμάτων από το οικόπεδο Βουσβούνη στην Περιοχή Περάματος Γέρας Ν.Λέσβου. Περ Οβολός 9, Το νόμισμα στα Νησιά του Αιγαίου.Τόμος 1 2010, σελ 155-169.Εργαστήρια Αμφορέων Ελληνιστικής Ρωμαικής Περιόδου με δύο κλιβάνους. Σε υδρία 860 νομίσματα (18 αργυρά και 842 χάλκινα) από το Α μισό του 4^ου πΧ αι έως 2^ο έως 1^ο αι π.Χ.

2.Επιγραφή ΒΡΗΣΟΥ ΑΡΧΙΑΤΡΟΥ : Αι Επιγραφαι της Λεσβου Συμπληρωμα Σερ.Χαριτωνίδης 1968-IG XII2 484- ΑΔ 18.1963 Χρονικα 268 και Πιν 32- Conze A: Reise auf der insel Lesbos ,Hannover,1865 2. Μάκη Αξιώτη: Η Λέσβος , ο Τόπος στο Χρόνο, 2024,Τομ. Β σελ 166-167

ο Κάμπος της Γέρας

Εργαστήρι Αμφορέων Χαλατσές (Ρούγγου)

με τους κλιβάνους

νομίσματα αργυρά (Ρούγγου)

και χάλκινα (Ρούγγου) στον «θησαυρό»

η επιγραφή του Βρήσου (Χαριτωνίδης)

με το κείμενο( Conze)

και η επιγραφή στο Ταμείο της Ρώμης(Conze)