Πριν προχωρήσουμε προς τα Μιστεγνά, θα γυρίσουμε στη Μόρια για να συμπληρώσουμε τη διαδρομή με δύο κτίσματα, δύο μνημεία που έπαιξαν το μικρό τους ρόλο στην καθημερινή ιστορία της περιοχής.

Το πρώτο «ήταν» ένας Πύργος, ένα υπέροχο κτίσμα που δυστυχώς αφημένο στην τύχη του, γκρεμίστηκε και μένει μόνο ο πίσω του τοίχος. Ήταν ένας από τους 50 πύργους, τους οποίους αναφέρει στην περιοχή το 1894 ο Αρχοντόπουλος. Ευτυχώς σώζονται φωτογραφίες από το Μάκη Παυλέλλη, για να δούμε πόσο μεγαλόπρεπο ήταν το κτίσμα.

... και το ερείπιό του

Βρίσκεται στη ρίζα του υψώματος που φιλοξενεί το αρχαίο λατομείο μαρμάρου. Ίσως όριζε έναν από τους 100 κήπους της εποχής. Θυμούνται μονάχα τον τελευταίο ιδιοκτήτη, το Χατζηαργυρίου (ή Ντάμα). Ήταν τριώροφος. Στον τελευταίο όροφο είχε δύο παράθυρα στην πρόσοψη και δύο στα πλάγια.

Η μνημειακή του πόρτα

Ενιαίος χώρος, η κρεβατοκάμαρα, έφερε πίσω ντουλάπια. Ο μεσαίος όροφος, ενιαίος και αυτός, φιλοξενούσε το καθιστικό, το τζάκι και ντουλάπια για την οικοσκευή. Εδώ πρέπει να υπήρχε η τουαλέτα και ο νεροχύτης. Υπάρχουν εκροές πέτρινες στον πίσω τοίχο. Τα τέσσερα παράθυρα του ορόφου, όπως στον άνω, ήταν μικρά και καγκελόφραχτα.

... η υδρορροή

Το ισόγειο, σκοτεινό χωρίς ανοίγματα έφερε την υπερυψωμένη, μνημειακή θύρα. Από το ντόπιο μάρμαρο οι πεσσοί, το υπέρθυρο και το κατώφλι. Το ανακουφιστικό τόξο στεφανώνεται από οξυκόρυφο τόξο. Αυτό αποτελείται από ντόπιο λευκό ασβεστόλιθο και από τον κόκκινο ιγνιβρίτη, με τον οποίο είναι κτισμένος ο Πύργος. Αποτελεί μια καθαρά αμυντική κατασκευή, που δυστυχώς είναι πια ερειπωμένη. Στην πρόσοψη υπήρχε σε μάρμαρο αρχαίος αφιερωματικός στέφανος με την επιγραφή «Ο ΔΑΜΟΣ».

 ... και το αρχαίο στεφάνι

Το δεύτερο μικρό μνημείο είναι μια ξεχασμένη κρήνη. Βρίσκεται στο παλιό λιθόστρωτο, που οδηγούσε από τον κόλπο της Γέρας στη Μόρια. Ερχόταν από το σημερινό αγροτικό δρόμο, μετά το χωριό αριστερά, που περνά από το εξωκκλήσι της Αγίας Παρασκευής. Με πήγε εκεί ο Μάκης Παυλέλλης.

Η κρήνη κρυμμένη

Δίπλα στο μικρό ρέμα, είναι χαμένη στους θάμνους. Είναι οθωμανική, με το τόξο οξυκόρυφο, λαξευμένο σε ενιαίο μάρμαρο. Μαρμάρινοι είναι οι πεσσοί και η γούρνα, ενώ το στηθαίο, με τις δύο θυρίδες, είναι κατασκευασμένο από φωκιανό πωρόλιθο. Χαμένη, γεροφτιαγμένη, έπαψε πια να χαρίζει νερό και σκεπάστηκε η ιστορία της από θάμνους. Αφού οι ρότες των ανθρώπων άλλαξαν περάσματα. Εκεί, στην τοποθεσία με τις ελιές που τη λένε «Απόθια».

... και από κοντά