Δύο μόλις χιλιόμετρα από την πόλη της Μυτιλήνης, στον Ναό της Ζωοδόχου Πηγής στην περιοχή της Βαρειάς, ο οποίος ιδρύθηκε το 1838, βρίσκονται τέσσερις ρωμαϊκές επιγραφές, που χρησιμοποιήθηκαν ως βάσεις των τεσσάρων κιόνων του νάρθηκα του ναού. Στις δύο φωτογραφίες που ακολουθούν, οι ενεπίγραφοι λίθοι έχουν πλαισιωθεί με κόκκινο χρώμα.

Πρόκειται για 4 επιτύμβιες επιγραφές, τις οποίες ίδρυσε ο δήμος προς τιμήν των θανόντων αυτών λόγω προφανώς της δημόσιας δράσης τους. Το κείμενο όμως των δύο από αυτές παραπλανά με την χρήση της δοτικής πτώσης, που απαντά σε αναθηματικά μνημεία προς θεούς, βλ. παρακάτω Κλεοδάμω, Καλλικλῆι. Από το σχήμα των γραμμάτων (Α, Ω, C=Σ) χρονολογούνται από τον 1^ο έως και τον 2^ο αι. μ.Χ..

Η πρωτότυπη και ευφάνταστη χρήση τους ως βάσεις κιόνων ερμηνεύεται από το στρογγυλό σχήμα των λίθων, στην επιφάνεια των οποίων χαράχτηκαν οι επιγραφές. Το σχήμα τους θυμίζει τα επιτύμβια μνημεία της ρωμαϊκής περιόδου, στρογγυλά στο σχήμα, όπως οι βωμοί προς τους θεούς, που καλούνται «ηρώα» και τα ιδρύει ο δήμος. Τα ανάγλυφα φίδια που περιτρέχουν την επιφάνεια των δύο από τις επιγραφές συμβολίζουν ότι οι εν λόγω αποθανόντες κατέστησαν αθάνατοι. Έτσι ερμηνεύεται και η χρήση της δοτικής πτώσης των ονομάτων. Η μετάβαση στην διάσταση του ήρωα αποθανόντων είναι συχνό φαινόμενο της εποχής αυτής κυρίως στα νησιά και αποτελεί τιμή για την εν ζωή δημόσια δράση τους, χωρίς όμως να αναγράφεται στον λίθο ο συγκεκριμένος λόγος.

Ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής στην Βαρειά

Ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής στην Βαρειά

Σύγχυση παρατηρούμε σχετικά με τον τόπο ευρέσεως των επιγραφών. Ο Κυριακός Πιττάκης, Αρχαιολογική Εφημερίδα, Αθήναι 1841, 447-449, αναφέρει ότι οι επιγραφές αποτελούν τις βάσεις των κιόνων του νάρθηκος της εκκλησίας του Αγ. Παντελεήμονος στην εξοχή, την καλούμενη Χάλικα, στα νότια της πόλης της Μυτιλήνης. Σχολιάζει μάλιστα το όνομα του ναού λέγοντας: «Εις την εκκλησίαν ταύτην των Αγίων Πάντων πιθανώς να ήσαν τα Ηρώα των Μυτιληναίων της Νήσου Λέσβου, οι χριστιανοί καθιερόνοντες το μέρος τούτο, ένθα ελληνικά μνημεία Ηρώων ήσαν, έδοσαν καταλλήλως την ονομασίαν της Εκκλησίας των Αγίων Πάντων». Ο F. Bechtel, Sammlung der griechischen Dialekt-Inschriften, Göttingen 1884, 99-100, από την άλλη πλευρά, αναφέρει ότι οι επιγραφές βρίσκονταν στο Σχολείο στην Μυτιλήνη, χωρίς άλλη διευκρίνιση. Τέλος, ο εκδότης των επιγραφών της Λέσβου, G. Paton, Inscriptiones Graecae XII 2, 1899, 72, αρ. 27-292 αναφέρει ότι οι επιγραφές αυτές βρέθηκαν όλες μαζί στο νότιο τμήμα της πόλης της Μυτιλήνης, κοντά στην κοίτη ενός ποταμού ή χειμάρρου και από εκεί μεταφέρθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν ως βάσεις κιόνων στην εκκλησία της Αγ. Γεννήσεως της Θεοτόκου στην Βαρειά. Για την ύπαρξη παλαιότερου ναού στην θέση αυτή κάνει λόγο ο Μ. Αξιώτης, Περπατώντας τη Λέσβο Α΄, Αθήνα 1992, σελ. 82, πίν. 9. Περισσότερες και ακριβείς πληροφορίες για την περιοχή θα βοηθούσαν να αποσαφηνίσουμε τον τόπο, όπου οι επιγραφές βρέθηκαν.

Η επιτύμβια του Ηρωΐδου Κλέωνος (IG XII 2, 287)

Η επιτύμβια του Κλεοδάμου Νουμηνίου (IG XII 2, 288)

Το κείμενο των επιγραφών είναι το εξής:

1. Ὀ δᾶμος.

         Ἠρωῒδαν Κλέωνος     

τὸν εὐεργέταν.

2. Ὀ δᾶμος.

Κλεοδάμω τῶ

Νουμηνίω.

3. Ὀ δᾶμος.

Λεύκιον Ἀντώνιον,

Μάρκω ὔϊον, Καπίτωνα

ἤρωα.    

4. Ὀ δᾶμος.

                Καλλίκλῃ

                Μνασάν-

                δρου ἤρωι.

Η επιτύμβια του Λ. Αντωνίου Καπίτωνος (IG XII 2, 289)

Η επιτύμβια του Καλλικλέους Μνασάνδρου (IG XII 2, 290)

Από τα ονόματά τους φαίνεται ότι μόνο ο Λεύκιος Αντώνιος Καπίτων ήταν Ρωμαίος στην καταγωγή, ενώ οι άλλοι τρεις ήταν Έλληνες.

Οι φωτογραφίες των επιγραφών είναι του Παναγιώτη Χλίμπου και τον ευχαριστώ θερμά.

Μαρία Διακουμάκου, Ελληνική Επιγραφική Εταιρεία