1.Σε άρθρο μου στο Εμπρός στις 16-11-2016 παρουσίασα μία επιτύμβια επιγραφή της ρωμαϊκής εποχής σπασμένη σε δύο τμήματα, η οποία φυλάσσεται στην μόνιμη Έκθεση «κειμηλίων» της Μονής Υψηλού ή αλλιώς του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Το μοναστήρι είναι χτισμένο στην κορυφή του όρους Όρδυμνος, στα αριστερά του δρόμου για το Σίγρι, μετά την διασταύρωση για Ερεσό. Σήμερα θα συμπληρώσουμε την επιγραφή αυτή με το τρίτο τμήμα της, το οποίο επίσης βρίσκεται στην Έκθεση της Μονής, αλλά σε άλλη θέση, έτσι που να φαίνεται σαν διαφορετική επιγραφή. Το τμήμα αυτό σώζει το πατρώνυμο του θανόντα Παμφίλου. Οι φωτογραφίες και η συναρμογή του τρίτου τμήματος της επιγραφής είναι παραχώρηση του Ασημάκη Παυλέλλη και τον ευχαριστώ. 

Επομένως, το πλήρες κείμενο της επιγραφής είναι το εξής: 

Ὁ Δῆμος Πάμφιλε Ἀσκληπιάδου Οἱ Ρωμαῖοι 

(μέσα σε στεφάνι) χρηστέ, χαῖρε. (μέσα σε στεφάνι ελιάς) 

Ας επαναλάβουμε εδώ ότι το όνομα Πάμφιλος απαντά μία ακόμα φορά σε επιγραφή της Λέσβου, σε ανάθεση Ρωμαίων στην Αθηνά Σωτείρα (IG XII 2, 111), είναι όμως κοινό ελληνικό όνομα. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι επιβιώνει και σήμερα στην Λέσβο ως τοπωνύμιο της κοινότητας των Παμφίλων, λίγα μόλις χιλιόμετρα από την πόλη της Μυτιλήνης. Αλλά και ο Ασκληπιόδωρος απαντά μόνο μία ακόμα φορά σε αναθηματική επιγραφή (IG XII 2, 135) του νησιού. 

Εκατέρωθεν του ονόματος και μέσα σε στεφάνους ελιάς αναγράφονται οι ιδρυτές της στήλης, Ο ΔΗΜΟΣ και ΟΙ ΡΩΜΑΙΟΙ. Η χαρακτηριστική προσφώνηση ΧΡΗΣΤΕ ΧΑΙΡΕ, που ακολουθεί και απευθύνουν οι συγγενείς στον θανόντα, κατατάσσει την επιγραφή στην κατηγορία των επιτυμβίων. Από το σχήμα των επιμελημένων γραμμάτων η επιγραφή τοποθετείται στον 1ο αι. π.Χ./ 1ο αι. μ.Χ. 

Η αναφορά του δήμου σε επιτύμβιες επιγραφές της Λέσβου και των άλλων ελληνικών πόλεων από την ύστερη ελληνιστική περίοδο και εξής είναι πολύ συνηθισμένη και δηλώνει ότι ο θανών ήταν δημόσιο πρόσωπο με έντονη δράση στα κοινά της πόλεως. Γι αυτό και ο δήμος τον τιμά με την ίδρυση της επιγραφής (ίσως και με την δαπάνη της τελετής;). Η αναφορά των Ρωμαίων όμως στην ίδια επιγραφή ως άλλη δημόσια αρχή αποδεικνύει την πολιτική επιρροή των εγκατεστημένων Ρωμαίων στις πρώην αυτόνομες ελληνικές πόλεις. Συνήθως αναφέρονται ως πραγματευόμενοι ή συμπραγματευόμενοι Ρωμαίοι, ασχολούμενοι κυρίως με το εμπόριο και τις «τραπεζικές» συναλλαγές. Μια τιμητική επιγραφή σχετική από την Θεσσαλονίκη του 1ου αι. μ.Χ. αποδεικνύει ότι η κοινότητα των Ρωμαίων μπορούσε να συναποφασίζει με τον δήμο για την απονομή τιμών σε κάποιον, βλ. Γ. Βελένης, Συμπραγματευόμενοι Ρωμαίοι σε μια νέα επιγραφή της Θεσσαλονίκης, ΑΠΘ 1996, 8-17. Είχαν νευραλγική θέση στην διάδοση της αυτοκρατορικής λατρείας και την εκπροσώπηση της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής εξουσίας σε κάθε ελληνική πόλη. Οι κοινότητες-ενώσεις των Ρωμαίων πιστοποιούνται ευρέως τους πρώτους δύο αιώνες μ.Χ., αλλά όταν η Constitutio Antoniniana το 212 μ.Χ. εκτείνεται σε όλους τους ελεύθερους κατοίκους της αυτοκρατορίας, δεν υπάρχει πια η ανάγκη ύπαρξης των συλλόγων αυτών και έτσι ο όρος εξαφανίζεται. 

Τέτοιου είδους αναφορά σε Ρωμαίους στην Λέσβο σώζεται ακόμα μία φορά σε θραύσμα τιμητικού ψηφίσματος εντοιχισμένο στο προσκυνητάρι της αυλής του Αγ. Ιωάννη του Προδρόμου, στον οικισμό Ρέμα Βατούσας, βλ. Μαρία Διακουμάκου, Εμπρός, 18-5-2018. 

Το αριστερό τμήμα της επιγραφής 

Το μεσαίο τμήμα της επιγραφής 

Το δεξιό τμήμα της επιγραφής 

2. Η δεύτερη αρχαία επιγραφή που μπορεί να δει ο επισκέπτης στην Έκθεση της Μονής Υψηλού είναι το πάνω μέρος μίας ακόμα επιτύμβιας στήλης με ακρωτήρια, της στήλης της Δημούς. Κάτω από την επιγραφή διακρίνουμε τοξωτό υπέρθυρο που σώζει το άνω μισό μικρής, ανάγλυφης ερμαϊκής στήλης, δηλαδή την κεφαλή και τους «αγκώνες». Προφανώς υπήρχε και η ανάγλυφη μορφή της Δημούς, η οποία δεν σώζεται.

Δημὼ 

χρηστή 

Η επιτύμβια στήλη της Δημούς. 1ος/ 2ος αι. μ.Χ. 

Το όνομα απαντά πρώτη φορά σε επιγραφή της Λέσβου· γενικά είναι σπάνιο. 

3. Η τρίτη επιγραφή, επιτύμβια κι αυτή, είναι σπασμένη κάτω, αριστερά και στο πάνω μέρος. Είναι από λευκό μάρμαρο και σώζει το μεγαλύτερο μέρος του αετώματος, στο μέσον του οποίου διακρίνεται ανάγλυφος ρόδακας. Κάτω από το αέτωμα υπάρχει ανάγλυφη διακοσμητική ταινία και αμέσως από κάτω η επιγραφή. Από το σχήμα των γραμμάτων χρονολογείται τον 2ο/1ο αι. π.Χ.:

Σαμίδας 

Ἐχεκρατίδα, 

χαῖρε. 

Σαμίδας: το όνομα είναι γνωστό από την ίδια περιοχή, από ψήφισμα της Ερεσού της ελληνιστικής εποχής, πιθανόν του 2ου αι. π.Χ., στο οποίο αναγράφεται σε κατάλογο αρχόντων της πόλης (βλ. Σ. Χαριτωνίδης, Αι επιγραφαί της Λέσβου. Συμπλήρωμα, Αθήναι 1968, αρ. 122, στ. 12. R. Hodot, EAC 5 (1976) 72, 122), το οποίο φυλάσσεται στην Αρχαιολογική Συλλογή Ερεσού. Προφανώς και ο Σαμίδας της επιγραφής μας ήταν μέλος της ίδιας οικογένειας.  

Ἐχεκρατίδας: το όνομα είναι γνωστό από επιτύμβια επιγραφή της περιοχής της Μυτιλήνης (βλ. IG XII 2, 359). 

Η επιτύμβια στήλη του Σαμίδου Εχεκρατίδου, 2ος/ 1ος αι. π.Χ. 

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημάνω ότι στην Έκθεση της Μονής δεν υπάρχουν διευκρινιστικές λεζάντες κάτω από τις επιγραφές, σχετικά με τον τόπο προέλευσης αυτών, το είδος, την χρονολόγηση κλπ., στοιχείο απαραίτητο τόσο για τον επισκέπτη όσο και για τον επιστήμονα. Ήταν ευτύχημα ότι από τον έλεγχο των ονομάτων, όπως του Σαμίδα, και του μοτίβου της ερμαϊκής στήλης, προέκυψε ότι οι επιτύμβιες στήλες της Μονής Υψηλού προέρχονται από την Ερεσό και την περιοχή γύρω από αυτήν.