Δεκαπενθήμερες Επισημάνσεις

Στο εξαιρετικό, καλαίσθητο και ενδιαφέρον “Λεσβιακό Ημερολόγιο-Γράμματα Τέχνες Πολιτισμός” του 2021, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις “Μύθος” με τις 422 έγχρωμες σελίδες και τους 47 συγγραφείς, και το οποίο με επιτυχία και μεράκι επιμελείται εδώ και ένδεκα χρόνια ο φιλόλογος Παναγιώτης Σκορδάς, αρχικά για τα έτη 2011-16 από τις εκδόσεις “Αιολίδα” και στη συνέχεια για τα έτη 2016-21 από τις εκδόσεις “Μύθος”, διέκρινα τη θαυμάσια, πρωτότυπη και εμπεριστατωμένη μελέτη-έρευνα με τίτλο: “Αποτροπαϊκά Σύμβολα στην Λαϊκή Αρχιτεκτονική Έρευνα στη Λέσβο” του γιατρού, ερευνητή και πολυτιμότερου Λέσβιου περιπατητή Μάκη Αξιώτη και του γιου του, αρχιτέκτονα Στρατή Αξιώτη, ο οποίος εδώ και χρόνια με άρθρα και βιβλία του συμβάλλει στην ανάδειξη  της Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Λέσβου.

Όπως εισαγωγικά σημειώνουν οι δύο ερευνητές: «Στη μακρόχρονη πορεία του ανθρώπου, από τα χρόνια του κυνηγού-τροφοσυλλέκτη με τις υπέροχες βραχογραφίες στα σπήλαια της Γαλλίας και Ισπανίας, αλλά κύρια μετά την ίδρυση των μόνιμων οικισμών στην Νεολιθική περίοδο οι αντιξοότητες του γύρω κόσμου, το άγνωστο και η αβεβαιότητα συντέλεσε στην εμφάνιση της αφηρημένης σκέψης και στην ίδρυση και ανάπτυξη των θρησκειών, δογμάτων, δοξασιών που ενσωματώθηκαν σε ένα τεράστιο παλίμψηστο, στην πορεία του Πολιτισμού! Εκτός όμως από τις επίσημες εκδηλώσεις τελετουργιών και τις οργανωμένης μεταφυσικής απάντησης σ΄ αυτά τα προαιώνια ερωτήματα και αβεβαιότητες, ο άνθρωπος κράτησε στο περιθώριο της ζωής του μικρές “βεβαιότητες” μέσα στην πολυπλοκότητα του κόσμου! Αυτά τα μικρά Σύμβολα, με ξεχασμένη την αρχή τους στο χρόνο, εντοπίζονται επάνω στις επιφάνειες πολλών κτισμάτων, όπως οι εκκλησίες, οι κρήνες, οι νερόμυλοι, οι κατοικίες! Και ενώ ορισμένα, όπως ο χριστιανικός σταυρός, αυταπόδεικτα ερμηνεύεται σαν σύμβολο πίστης, αλλά και σαν “προστατευτικό, αποτροπαϊκό” σημάδι για την ακεραιότητα του κτίσματος, η έρευνα εντόπισε σύμβολα τα οποία δεν φανερώνουν άμεσα την ιστορία τους στην μακρόχρονη χρήση τους στην λαϊκή αρχιτεκτονική!»

Συγχαίροντας τους δύο ερευνητές για τη δεκατριών σελίδων σπουδαία έρευνά τους με τις 50 θαυμάσιες έγχρωμες και ευκρινείς φωτογραφίες των αποτροπαϊκών συμβόλων σε οικοδομήματα πόλεων, κωμοπόλεων και χωριών της Λέσβου, αποτέλεσμα πολυετούς κοπιώδους συλλεκτικής καταγραφής, θεωρώ ότι πολλοί Λέσβιοι, “Περπατώντας τη Λέσβο”, θα αναζητήσουν γνωστά και άγνωστα ενδιαφέροντα αποτροπαϊκά σύμβολα σε εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους οικοδομημάτων του νησιού, τιμώντας παράλληλα τους ακάματους αρχιτέκτονες, τεχνίτες και μαστόρους που περίτεχνα κατασκεύασαν και παράλληλα κόσμησαν με ποικίλα αποτροπαϊκά σύμβολα καθώς και με ενδείξεις καταγραφής των ονοματεπωνύμων των μαστόρων και χρονολογίας κατασκευής των εντυπωσιακών οικοδομημάτων της Λέσβου, κυρίως του 19ου αιώνα, όπως η εικονιζόμενη λαξευμένη πεντάλφα στην πρόσοψη του νάρθηκα (δεξιά γωνία) του Ιερού Ναού του Ταξιάρχη στον Παπάδο Γέρας, τον οποίο έκτισε το 1836 ο σπουδαίος Ανεμωτίσιος πρωτομάστορας, λαϊκός αρχιτέκτονας Στρατήγης Καρέκος, και η επίσης εικονιζόμενη λαξευμένη εξάλφα μέσα σε κύκλο με φυτικό διάκοσμο σε οικία του Παπάδου του 1859 και για τις οποίες οι δύο ερευνητές εύστοχα σημειώνουν:

«Η μελέτη καλύπτει την ευρεία γκάμα των διάφορων μορφών και την σημασία τους, την ξεχασμένη στο πέρασμα του χρόνου. Αποτελούν πολύτιμα, μικρά κομμάτια μιας μεγάλης ιστορικής πορείας της απεικόνισης ανθρώπινης προσπάθειας να εξευμενίσει το αβέβαιο μέλλον, μέσα από αυτά τα Εραλδικά, αποτροπαϊκά “σημάδια στους τοίχους”. Σύμφωνα με κάποιες άλλες “παραδόσεις” των μαστόρων, το Πεντάλφα “συμβολίζει την εξουσία του ανθρώπου επί των στοιχειακών δυνάμεων της φύσεως”. Στο Εξάλφα το «άνω τρίγωνο συμβολίζει το πνεύμα και το κάτω την ύλη, ένα δέσιμο που δείχνει την ισορροπία και την σταθερότητα».