Από την εποχή του Ησιόδου και του Πλάτωνα, η «παρακμή» είναι εγγενής έννοια του δυτικού πολιτισμού, είτε προς θεωρητική μελέτη είτε ως φοβία, εφόσον ταυτίζεται με τη συστημική κατάρρευση. Ουδέν το αυθεντικώς καινούργιο ή ιδιαιτέρως σοφό, επομένως, στον τρέχοντα «νεοελληνικό» Λόγο περί της μεταπολιτευτικής παρακμής μας, στο βαθμό που περιορίζεται στην περιγραφή καταστάσεων, ανάλογα με τις κατά περίπτωση στρεβλώσεις ή αυταπόδεικτες «αλήθειες» όσων μετέχουν σ’ αυτόν.
Όσον αφορά στα ΑΕΙ και την «παρακμή» τους και επειδή και σ’ αυτά «the game is over», το νιοστό «εθνικό» λάθος μας, δυστυχώς ορατό στην επέλευσή του, θα είναι η ενασχόληση με τις εσωτερικές μικρο-παθογένειές τους, αντί της αναζήτησης και θεραπείας των στρατηγικών πολιτικών σφαλμάτων που την γέννησαν. Οι μικρο-παθογένειες είναι υπαρκτές. Είναι αναμφισβήτητα αντιακαδημαϊκές και εξόχως βλαβερές. Ενδεχομένως είναι πολύ περισσότερες από αυτές που οι εξωτερικοί πολιτικοί, ή απλώς συγχυσμένοι «αναλυτές», είναι ικανοί να διαβλέψουν και να καταγγείλουν. Το μείζον, όμως, είναι ότι αυτές δεν είναι οι αιτίες της «παρακμής», αλλά το αποτέλεσμά της. Σημειώνω ότι το πρόθεμα «μικρο-» δεν επιχειρεί να απομειώσει τη φύση ή την έκταση των παθογενειών, αλλά να τις σχετικοποιήσει έναντι της κλίμακας των σημαινόντων.
Δύο είναι τα στρατηγικά πολιτικά σφάλματα της μεταπολίτευσης στο χώρο της ανώτατης παιδείας. Το πρώτο γεννήθηκε μέσα και από τις ίδιες τις ακαδημαϊκές κοινότητες: δεν παρήγαγαν αυτοτελώς και δεν πρότειναν στην Πολιτεία και την κοινωνία την επιδιωκόμενη ή την ευκταία πολιτική για τα πανεπιστήμια. Υιοθέτησαν πάντα μιαν αμυντική στάση, συνήθως απορριπτική, έναντι των ιδεολογημάτων των κατά καιρούς υπουργών Παιδείας. Το πανεπιστήμιο δεν κατανόησε την κοινωνική ισχύ και αποδοχή του, ενώπιον της οποίας ουδείς υπουργός θα ετόλμα αυτοσχεδιασμούς ή μικρο-ρυθμίσεις, βαπτιζόμενους ως μεταρρύθμιση. Το ότι η ανθρωπογεωγραφία των μελών ΔΕΠ, μετά το Νόμο Πλαίσιο του 1982, κατηνάγκαζε προς τούτο, είναι ανεπαρκής ερμηνεία. Το Ελληνικό Πανεπιστήμιο, στην όποια εσωτερική δόμηση και συγκρότησή του, δεν διατύπωσε ποτέ ευκρινώς το δέον μοντέλο ανάπτυξής του, σύμφωνα με τους στόχους, την κοινωνική αποστολή και διεθνή παρουσία του και δεν υπερασπίσθηκε αποτελεσματικά τα επιτεύγματά του στην εκπαίδευση και την έρευνα.
Η Σύνοδος των Πρυτάνεων έχει, συχνά, εκφέρει συγκροτημένο, πλην άτυπο, Λόγο. Αλλά, ως γνωστόν, τους επεφυλάχθη η μοίρα «συλλόγου αναπήρων του πολέμου»: άλλος με την τούρτα του, άλλος με τη χτισμένη πόρτα του, άλλος με τον αυχένα του, άλλος με το χέρι του… Κυρίως όμως τους επεφυλάχθη, από το πολιτικο-μεντιακό σύμπλεγμα, η δημόσια διαπόμπευση για την «ιδιοτέλειά» τους…, Δεξιά κι Αριστερά συλλήβδην, ώστε να μεθοδευθεί η αντιακαδημαϊκή κατάργηση της κρίσης τους.
Το δεύτερο σφάλμα, που θα μας καταδιώκει στην τρέχουσα περίοδο της ευκταίας ανάκαμψης, είναι ότι η μεταπολιτευτική Πολιτεία ουδέποτε πίστεψε ουσιωδώς στην αξία της γνώσης, και δη της ανώτατης και εξειδικευμένης. Ούτε ως αξία καθαυτή, ούτε ως εξειδικευμένη συμβουλή για την πολιτική απόφαση, ούτε ως προαγωγό της ανταγωνιστικότητας και της καινοτομίας στην οικονομία. Μόνον πτυχία για μελλοντικούς δημόσιους υπαλλήλους. Απίστευτη τυφλότητα. Λίγο καλύτερη, λίγο χειρότερη, μικρο-διαχείριση ευρωπαϊκών κονδυλίων λαμβάνει χώρα επί 30 χρόνια τώρα. Σήμερα, που σε συνθήκες παγκόσμιας κρίσης οι σοβαρές χώρες, αγωνιούσες εν όψει του καταρρέοντος χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού, επιστρέφουν και επενδύουν στα θεμελιώδη, δηλαδή τη σημασία της επιστημονικής γνώσης και το υψηλό επίπεδο του καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού ως παραγόντων ανάκαμψης και αναρρύθμισης της οικονομίας, στην Ελλάδα ούτε αυτό το πλεονέκτημα θα διαθέτουμε. Πώς και ποιος θα επενδύσει ελπίδα και πόρους, σε θεσμούς απαξιωμένους και δυσλειτουργικούς, όπως τα ΑΕΙ;
Έτσι, τώρα, επιχειρείται να επιβληθεί και στην Ανώτατη Παιδεία, ως αναπόφευκτο «για τη σωτηρία της πατρίδας», ό,τι ισχύει για όλη την υπόλοιπη πολιτική και οικονομική ζωή της χώρας: η περικοπή ως εξορθολογισμός! Περικοπή κονδυλίων, περικοπή θεσμών και περικοπή επιχειρησιακών μονάδων. Μόνο που εξορθολογισμός και Λογική δεν είναι συνώνυμα και σίγουρα δε συνιστούν αυταπόδεικτη στρατηγική. Αν δεν αντιμετωπισθούν τα στρατηγικά σφάλματα, απλώς θα διαπράξουμε συλλογικώς το επόμενο.
Ας μείνει τούτο, ως το πρώτο σχόλιο, μιας μακράς σειράς που έπονται, για τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη…

* Ο καθηγητής Ανδρέας Ι. Τρούμπης είναι πρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου