Με αφορμή το πρόσφατο άρθρο της εφημερίδας σας, αλλά και παλαιότερα άρθρα σχετικά με τη διαμόρφωση-αποστράγγιση του αρχαιολογικού χώρου στην περιοχή τού ΙΚΑ της Επάνω Σκάλας, μπαίνω στον πειρασμό να εκφράσω δημόσια κάποιες σκέψεις, σε σχέση με το έργο αυτό και παρόμοια τέτοια έργα στο νησί, τις οποίες πιστεύω ότι συμμερίζονται και άλλοι πολίτες αυτής της πόλης.

Υπενθυμίζεται ότι στον ανωτέρω χώρο, ιδιοκτησίας Δήμου Μυτιλήνης, στο πρόσφατο παρελθόν, υπήρχαν υποβαθμισμένα κτήρια με χρήση εμπορική, βιοτεχνική και εστίασης. Η αρχική σκέψη, που πολύ σωστά επικράτησε, ήταν να γκρεμισθούν όλα αυτά τα κτήρια και στη θέση τους να αναγερθεί σύγχρονο Δημοτικό Μέγαρο. Στην πορεία και κατά τη διάρκεια των ανασκαφών προέκυψαν, όπως άλλωστε αναμενόταν, τμήματα του αρχαίου λιμένα της Μυτιλήνης. Η όποια πρόταση του τότε Δήμου Μυτιλήνης, σε συνεργασία με την Κ΄ Εφορεία, για μικρότερης έκτασης ανέγερση Δημοτικού Μεγάρου με ταυτόχρονη προστασία-ανάδειξη, στο υπόγειο του κτηρίου, των πέτρινων τμημάτων του αρχαίου λιμένα, δεν υιοθετήθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) στην Αθήνα, αλλά αντιθέτως εγκρίθηκε η δημιουργία του παρόντος ελεύθερου αρχαιολογικού χώρου-χαβούζας.

Πιστεύω ότι η καλύτερη λύση για την περιοχή και την πόλη θα ήταν η ανέγερση, μέσω αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, ενός ειδικού κτηρίου το οποίο θα ήταν εμβληματικό για την πόλη. Στο κτήριο αυτό θα μπορούσαν να συνυπάρχουν διοικητικές χρήσεις γραφείων Δήμου Μυτιλήνης σε συνδυασμό με χρήσεις ελαφριάς εστίασης και εμπορίου στον ημιώροφο του εν λόγω κτηρίου. Όλες οι αρχαιότητες θα αναδεικνύονταν και θα προστατεύονταν στο υπόγειο του κτηρίου, όπου θα μπορούσαν να ήταν ορατές μέσω ειδικής διάφανης διαμόρφωσης και φωτισμού από τους ανωτέρω χώρους αναψυχής του ημιώροφου του κτηρίου, αλλά και από το γύρω, κατάλληλα διαμορφωμένο, εξωτερικό χώρο.
Τα οφέλη από ένα τέτοιο έργο είναι προφανή και σημαντικά: α) Καλύτερη προστασία, έλεγχος, αποστράγγιση και ανάδειξη των αρχαιοτήτων, β) εκμετάλλευση, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ενός σημαντικού χώρου ιδιοκτησίας Δήμου Μυτιλήνης για την ανέγερση Δημοτικού Μεγάρου έτσι ώστε, ειδικά τώρα, μεσούσης της οικονομικής κρίσης, να αποφύγει τα ενοίκια και συγχρόνως να έχει έσοδα από την ενοικίαση των εμπορικών χώρων, γ) ανάδειξη-ανάπτυξη του υποβαθμισμένου, αλλά παραδοσιακού αυτού τμήματος της Επάνω Σκάλας και της Ερμού, το οποίο είναι ζητούμενο όλα αυτά τα χρόνια, δ) ευκολία στην πρόσβαση, διότι η περιοχή βρίσκεται στο άκρο της πόλης και κοντά στη βόρεια παράκαμψη και ε) αποφόρτιση κυκλοφοριακά του κέντρου της πόλης. Επιμέρους προβλήματα που πιθανόν να παρουσιάζονταν, ειδικά σε θέματα στάθμευσης, θα ήταν διαχειρίσιμα, διότι η περιοχή περιβάλλεται από φαρδείς δρόμους οι οποίοι, με κατάλληλη διαμόρφωση, αλλά και ταυτόχρονη εκμετάλλευση του προβλεπόμενου χώρου στάθμευσης στα «σφαγεία», θα μπορούσαν να δεχτούν ένα μεγάλο μέρος των οχημάτων προς στάθμευση.
Επισημαίνεται ότι, αναλόγου μορφής επιτυχημένες παρεμβάσεις, σε αρχαιολογικούς χώρους μεγαλύτερης σημασίας από τον αναφερόμενο, έχουν γίνει στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό. Ενδεικτικά, αναφέρεται η ανάδειξη της αρχαίας πύλης-εισόδου της πόλης των Αθηνών στα υπόγεια του μεγάρου της Εθνικής Τράπεζας, στο κέντρο των Αθηνών κοντά στην οδό Σοφοκλέους, αλλά και το νέο επιβλητικό Μουσείο της Ακρόπολης το οποίο, στα υπόγεια του, φιλοξενεί και προστατεύει πλήθος αρχαιοτήτων που βρέθηκαν κατά την ανασκαφή του.

Αντίστοιχο «θέμα» έχουμε με το χώρο του αρχαίου θεάτρου, για τον οποίο τόσα έχουν γραφεί και ειπωθεί αλλά μέχρις στιγμής, ενώ έχουν περάσει «άπρακτα» τόσα χρόνια και ΠΕΠ (Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα), δε φαίνεται να γίνεται τίποτα. Σύμφωνα με πληροφορίες, υπάρχει μελέτη η οποία προβλέπει να γίνει μία «μίνι» ανάδειξη του χώρου με μικρής κλίμακας αποκαταστάσεις στο εσωτερικό του και διαμορφώσεις στο χώρο πρόσβασης, ο οποίος τώρα είναι εντελώς ακατάλληλος. Πολύ φοβάμαι, όμως, ότι αυτό δεν είναι το πλήρες όραμα που έχουν οι πολίτες για το χώρο αυτό. Το περασμένο καλοκαίρι, στο αρχαίο θέατρο της Ηφαιστίας στη Λήμνο έγινε μία καταπληκτική παράσταση. Στο αρχαίο θέατρο της Μυτιλήνης, στο οποίο ελάχιστα τμήματα έχουν απομείνει, είναι τόσο δύσκολο να βρεθεί ένας τρόπος να αξιοποιηθεί, σεβόμενοι τον αρχαιολογικό χώρο; Νομίζω ότι η ετήσια οργάνωση ενός διεθνούς θερινού φεστιβάλ αρχαίου θεάτρου, με την τοποθέτηση ελαφρών, καλαίσθητων, λυόμενων κατασκευών και λαμβάνοντας πάντα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας, είναι μία καλή πρωτοβουλία ανάδειξης-αξιοποίησης του χώρου, με παράλληλα πολλαπλασιαστικά οφέλη για τη διεθνή προβολή και την οικονομία της Λέσβου. Μέχρι τότε, όμως, η πλούσια σε πολιτισμό Λέσβος θα αρκείται να οργανώνει καλοκαιρινά φεστιβάλ στην τάφρο του κάστρου, εφόσον το επιτρέπει ο βοριάς και με την επιεική ανοχή των καλεσμένων καλλιτεχνών και θεατών για τις πλαστικές καρέκλες, την έλλειψη τουαλέτας και καμαρινιών.

Παρόμοια τέτοια θέματα, δηλαδή μερικής ή και καθόλου ανάδειξης-αξιοποίησης σημαντικών φυσικών και πολιτιστικών χώρων υπάρχουν αρκετά στη Λέσβο. Τα αρχαία, αλλά και οι φυσικοί χώροι, προστατεύονται καλύτερα όταν συνυπάρχουν με ελεγχόμενες χρήσεις, οι οποίες δημιουργούν ανάπτυξη, πολιτισμό και πολλαπλές συνέργειες στην τοπική κοινωνία. Τον απλό αυτό κανόνα, τον οποίο εφαρμόζουν σε πολλά άλλα μέρη, εμείς φαίνεται ότι τον αγνοούμε. Έχουμε άραγε την πολυτέλεια, εν μέσω κρίσης και με το φυσικό και πολιτιστικό πλούτο που διαθέτει το νησί, να αφήνουμε ανεκμετάλλευτους σημαντικούς τέτοιους πόρους, οι οποίοι άλλωστε είναι και η «βαριά» βιομηχανία της χώρας για να προσελκύσει επενδύσεις και ενδιαφέρον;

Επανερχόμενος στο αρχικό θέμα του αρχαιολογικού χώρου της Επάνω Σκάλας, εκτιμάται ότι ο παρών τρόπος «αξιοποίησής» του δεν ήταν ο κατάλληλος και μάλλον εξελίσσεται σε μία ακόμα χαμένη ευκαιρία για την οικονομικά δοκιμαζόμενη συνοικία της Επάνω Σκάλας αλλά και του Δήμου. Επιπλέον, η «ζημιά» που δημιουργήθηκε είναι μεγαλύτερη από το 1,5 εκατομμύριο που ξοδεύτηκε για την κατασκευή του. Σε αυτά πρέπει να προσθέσουμε το κόστος για τη σωστή αποστράγγιση και συντήρηση του χώρου, αλλά και το άυλο αλλά εξίσου σημαντικό αισθητικό κόστος που προκύπτει από την άσκημη εικόνα του χώρου. Τέλος, θα πρέπει να συνυπολογισθεί το κόστος νέου οικοπέδου για την ανέγερση Δημοτικού Μεγάρου και τα νοίκια που τόσα χρόνια καταβάλλει ο Δήμος για τη στέγαση των υπηρεσιών του.

Εκείνο όμως το οποίο είναι το πιο ανησυχητικό, έχει να κάνει με το τι δεν κάνουμε τόσα χρόνια προκειμένου να εκμεταλλευτούμε τα συγκριτικά πλεονεκτήματα αυτού του τόπου. Προφανώς, ως πολίτες, τοπική κοινωνία, υπηρεσίες, αλλά και πολιτικοί άρχοντες, έχουμε σοβαρές ευθύνες, ο καθένας με το μερίδιο που του αναλογεί, όταν δεν μπορούμε να πιέσουμε-πείσουμε, π.χ. το ΚΑΣ και οποιοδήποτε άλλο συμβούλιο ή φορέα (βλέπε θέμα ΔΕΗ κ.λπ.), για τα αυτονόητα. Παρεμπιπτόντως, πρόσφατα πληροφορήθηκα ότι το ΣΧΟΠ απέρριψε πρόταση πολίτη να ενταχθεί σε πρόγραμμα της ΔΕΗ προκειμένου να τοποθετήσει, σε νόμιμη στέγη, φωτοβολταϊκά πάνελ, με το αιτιολογικό ότι ευρίσκεται σε παραδοσιακό τμήμα της πόλης και επομένως το τμήμα αυτό της πόλης «καταδικάζεται» να είναι εκτός της «πράσινης» ενέργειας. Από την άλλη μεριά, αρκετές φορές εμφανιζόμαστε να πλειοδοτούμε για άλλα ήσσονος σημασίας θέματα, τα οποία όμως «πουλάνε» πιο πολύ.
Για να ξεπεραστούν τα προβλήματα και να φτάσει ο τόπος στο επίπεδο που του ταιριάζει, χρειάζεται σκληρή προσπάθεια από όλους. Να ξεβολευτούμε από παλιές συνήθειες, αγκυλώσεις και μικροσυμφέροντα πάσης φύσεως και να διεκδικούμε με φαντασία και όραμα από πρακτικά θέματα καθημερινότητας μέχρι… την έλευση του καλοκαιριού για να αποστραγγισθεί ο αρχαιολογικός χώρος τού ΙΚΑ.