ΚΟΙΝΩΝΙΟΓΡΑΜΜΑ

Με τα σημερινά κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά δεδομένα, οι κοινωνίες και τα άτομα που την απαρτίζουν απαιτείται να διαθέτουν ένα υψηλό επίπεδο γνώσεων και ικανοτήτων για να μπορούν να αντεπεξέλθουν καλύτερα στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία της γνώσης.
Η ιδέα του «Λαϊκού Πανεπιστημίου» έχει τις απαρχές της στις απόψεις του λουθηρανού πάστορα Grundtvig (1783 - 1872), Ce dernier exerce encore une influence importante sur les conceptions pédagogiques en vigueur au Danemark, où les écoles libres et les collèges populaires sont les signes de son héritage. τουτ του οποίου οι ιδέες ασκούν ακόμα και σήμερα σημαντική επιρροή στις εκπαιδευτικές πρακτικές που εφαρμόζονται στη Δανία, όπου τα ελεύθερα σχολεία και κολλέγια αποτελούν δημοφιλή στοιχεία της κληρονομιάς του.
Η παρακολούθησή του δεν απαιτεί εκπαιδευτικές προϋποθέσεις (κατάκτηση μιας συγκεκριμένης σχολικής βαθμίδας), δεδομένου ότι η γνώση παρουσιάζεται με τρόπο καταληπτό από όλους. Η διδασκαλία μπορεί να έχει τη μορφή της διάλεξης ή και των εκπαιδευτικών/εμψυχωτικών εργαστηρίων, σύμφωνα με τις αρχές της δυναμικής της ομάδας και της εκπαίδευσης ενηλίκων.

Στο λαϊκό πανεπιστήμιο μπορούν να συμμετέχουν άτομα ανεξαρτήτως εκπαιδευτικού επιπέδου, δεδομένου ότι στόχος δεν είναι η παροχή «επίσημης», τυπικά «εξαργυρώσιμης» κατάρτισης στην αγορά εργασίας. Ωστόσο, το λαϊκό πανεπιστήμιο, ως χώρος διοχέτευσης και παραγωγής γνώσης, αποτελεί, εκ των πραγμάτων, σημείο πολιτιστικής παρέμβασης και πλαίσιο αναβάθμισης του ανθρωπίνου κεφαλαίου.
Το ανθρώπινο και κοινωνικό κεφάλαιο συνεπάγεται παντοειδή οφέλη για την τοπική ανάπτυξη, επειδή βελτιώνει την ποιότητα ζωής, καλλιεργεί την κοινωνική εμπιστοσύνη και προάγει τη συμμετοχικότητα. Το κοινωνικό κεφάλαιο δεν αποτελεί περιουσία της αγοράς, του κράτους ή μιας οργάνωσης, παρ’ όλο που τα παραπάνω μπορεί να συντελέσουν στη δημιουργία του. Διαπερνά τις κοινωνικές μορφές συνύπαρξης και αφορά πολίτες, ίδιας ή διαφορετικής καταγωγής και κουλτούρας, οι οποίοι συνδέονται κοινωνικά και δημιουργούν δίκτυα και ενώσεις. Η επέλαση του ατομικισμού - προϊόν των καπιταλιστικών κοινωνιών - αντιμετωπίζεται με την επανασύσταση των κοινωνικών δεσμών και τη συγκρότηση συλλογικοτήτων με διάφορες/πολλαπλές μορφές (Κωνσταντακόπουλος, 2005).
Κατά τον Putnam, το κοινωνικό κεφάλαιο συνίσταται στα χαρακτηριστικά της κοινωνικής ζωής - δίκτυα, νόρμες και εμπιστοσύνη -, τα οποία ενδυναμώνουν τους συμμετέχοντες, ώστε να δρουν από κοινού περισσότερο αποτελεσματικά για να επιδιώκουν κοινώς αποδεκτούς σκοπούς.

Το κοινωνικό κεφάλαιο, που ενισχύεται από την Ακαδημία των Πολιτών μπορεί να διακριθεί σε
- Κοινωνικό κεφάλαιο δεσμών: σχέσεις ανθρώπων που βρίσκονται σε παρόμοιες περιστάσεις, έχουν αποκλειστικό χαρακτήρα και είναι προσανατολισμένοι προς το εσωτερικό μιας κοινωνικής ομάδας. Δεσμοί μεταξύ μελών της οικογένειας, μελών ίδιας ομάδας, δεσμοί φίλων.
- Κοινωνικό κεφάλαιο γεφύρωσης: δεσμοί ανθρώπων που βρίσκονται σε μεγαλύτερη απόσταση, υπό ανόμοιες συνθήκες, ανήκοντες σε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Διάδραση μεταξύ διαφορετικών εθνοτικών ομάδων, ηλικιών, συνεργατών ή και κρατών, γεφύρωση των διαφορών ή διαπολιτισμική συνεργασία.
- Κοινωνικό κεφάλαιο διασύνδεσης: δεσμοί ετερογενών κοινωνικών ομάδων, οι οποίες χαρακτηρίζονται από διαφορετικές και ανομοιογενείς μεταξύ τους κοινωνικές περιστάσεις (Woolock, 2001). Αυτοί οι δεσμοί επιτρέπουν την εμφάνιση συνεργιών, οι οποίες έχουν νόημα όχι στο επίπεδο της περιορισμένης ομάδας, αλλά της ευρύτερης κοινότητας ή χώρας.
Όσο μεγαλύτερο είναι το κοινωνικό κεφάλαιο μιας περιοχής, τόσο αυξάνονται οι συναισθηματικοί δεσμοί μεταξύ των μελών της κοινότητας, βελτιώνεται η πρόσβαση στην πληροφορία, αναβαθμίζεται η συνεργασία και η αλληλεγγύη, καταπολεμάται η περιθωριοποίηση και ενδυναμώνεται η έννοια του ενεργού πολίτη.

* Ο Ευστράτιος Παπάνης είναι επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου, η Ελένη Κιτρίνου είναι διδάσκουσα Τμήματος Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου και η Κατερίνα Σικινιώτη είναι κοινωνιολόγος.