Ξεκινά από το Πανεπιστήμιο Κρήτης ανασκαφή για τα ίχνη της παλιότερης παλαιολιθικής εγκατάστασης στο Αιγαίο

Άλλο ένα συγκριτικό πλεονέκτημα για τη Λέσβο και την προοπτική ανάπτυξης του τουρισμού της δίνει πρόσφατη απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, με την οποία δίνεται άδεια συστηματικής ανασκαφής σε παλαιολιθική θέση στην περιοχή του Λισβορίου. Πρόκειται για ένα χώρο της μέσης παλαιολιθικής περιόδου, αποδεικτικό της πρώτης εγκατάστασης ανθρώπου στο Αιγαίο πριν 120.000 με 150.000 χρόνια! Η έρευνα δεν αποκλείεται, πάντως, να στείλει την ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή στα 200.000 χρόνια πριν από σήμερα!

Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο επέτρεψε με απόφασή του πριν τρεις εβδομάδες περίπου να πραγματοποιηθεί συστηματική ανασκαφική έρευνα στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, με τη διεύθυνση της αναπληρώτριας καθηγήτριας Προϊστορικής Αρχαιολογίας Νένας Γαλανίδου. Η ανασκαφή θα πραγματοποιηθεί σε ένα μεγάλο ελαιώνα που ονομάζεται Ροδαφνίδια, δυο περίπου χιλιόμετρα δυτικά του Λισβορίου, όπου εδώ και χρόνια έχουν εντοπισθεί τα ίχνη της παλαιολιθικής αυτής εγκατάστασης από τους ερευνητές Χ. Β. Χαρίση, Ρ. Durand, Μ. Αξιώτη και Τ. Β. Χαρίση. Μάλιστα, σχετική δημοσίευση υπήρξε από μεριάς των τεσσάρων ερευνητών στο περιοδικό «Αρχαιολογία» πριν από 11 χρόνια, το Σεπτέμβριο του 2000.


Γλυφίδες και μαχαίρι με ράχη

Από την Ασία… με τα πόδια!
Τα ίχνη του οικισμού στα Ροδαφνίδια μας δίνει το δικαίωμα για ένα ταξίδι στην ιστορία του πλανήτη και της ανθρώπινης παρουσίας σε αυτόν. Συντείνει δε ουσιαστικά στην προσπάθεια που καταβάλλεται τον τελευταίο καιρό από το Δήμο Λέσβου, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και ιδιαίτερα από το Μουσείο Φυσικής ιστορίας του Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, για να χαρακτηρισθεί όλη η Λέσβος παγκόσμιο γεωπάρκο.
Ο σχηματισμός λοιπόν του σημε­ρινού Αιγαίου Πελά­γους, με τα νησιά του, θεωρείται ότι άρχισε πριν από τρία εκατομμύρια χρόνια, με την καταβύθιση της χερσαίας έκτασης της Αιγηίδος, που ήταν αποτέλεσμα τεκτονικών διεργασιών. Στο Πλειστόκαινο, 1,6 εκα­τομμύρια χρόνια έως 10.000 χρό­νια πριν, υπήρξαν στην Ευρώπη φάσεις παγετώνων, έως ότου περίπου το 10.000 π.Χ. το κλίμα σταθεροποιήθηκε στα σημερινά επίπεδα. Οι παγετώνες ποτέ δεν έφτασαν ως τη Λέ­σβο. Ο σχηματισμός τους, όμως, είχε ως αποτέ­λεσμα την απόσυρση των νερών της Μεσογείου κατά 100 μέτρα. Το σημερινό στενό της Μυτιλήνης, που δημιουρ­γήθηκε κατά το Μέσο Πλειστόκαινο και χωρί­ζει το νησί από τη Μικρά Ασία, έχει μέγιστο βά­θος 50 μέτρα. Συνεπώς, εκείνη την περίοδο η Λέσβος αποτελούσε τμήμα της Μικράς Ασίας. Οι νοτιοδυτι­κές ακτές του νησιού επεκτείνονταν λίγες εκα­τοντάδες μέτρα δυτικότερα από τις σημερινές. Το νο­τιοανατολικό μέρος του νησιού ήταν ενωμένο με τη Χίο, ενώ μεγάλες πεδιάδες και χαμηλοί λόφοι υπήρχαν μεταξύ των σημερινών ανατολι­κών ακτών της Λέσβου και των ορεινών όγκων της σημερινής βορειοδυτικής Μικράς Ασίας. Ο κόλπος της Καλλονής ήταν πεδιά­δα, ενώ ο κόλπος της Γέρας ήταν λίμνη, που άδειαζε στη θάλασσα μέσω ποταμού που βρι­σκόταν στη θέση του σημερινού στενού διαύ­λου του κόλπου. Στις μεσοπαγετώδεις περιόδους, με το λειώ­σιμο των πάγων, η Λέσβος μετατρεπόταν σε νη­σί λόγω της ανύψωσης των νερών της Μεσογείου στα σημερινά επίπεδα. Δάση από πεύκα και δρύες αντικαθιστούσαν τις στέπες που χαρακτήριζαν την εποχή των παγετώνων. Η ηφαιστειακή δε δραστηριότητα στην περιοχή, είχε σταματήσει ήδη από το Μειόκαινο πριν από 16 εκατομμύρια χρόνια, συνεπώς οι γεωγραφικές και κλιματολογι­κές συνθήκες στη Λέσβο, στο Πλειστόκαινο, δεν ήταν απαγορευτικές για το πέρασμα ή την πα­ραμονή του ανθρώπου.


Εγκάρσιο και στρεβλό πλευρικό ξέστρο

Στην ανθρώπινη εγκατάσταση
«Πράγματι», αναφέρουν οι τέσσερις ερευνητές στην ανακοίνωση τους στο περιοδικό «Αρχαιολογία» το Σεπτέμβριο του 2000, «42 χιλιόμετρα δυτικά της Μυτι­λήνης, στην Κοινότητα Πολιχνίτου, εντοπίσαμε τα ίχνη μιας υπαίθριας εγκατάστα­σης της Παλαιολιθικής Εποχής. Η τοποθεσία, ένας μεγάλος ελαιώνας, ονομάζεται Ροδαφνίδια. Βρίσκεται δυο χιλιόμετρα δυτικά του Λισβορίου και ένα χιλιόμετρο βόρεια των θερμών πηγών του Αγίου Ιωάννη. […] Ο παλαιολιθικός λιθώνας που εντοπίσαμε έχει έκταση μεγαλύτερη από 400 στρέμματα. […] Σε όλη αυτή την έκταση υπάρχουν άφθονα αποκρούσματα και εργαλεία, τα οποία δε φέ­ρουν σημάδια μεταφοράς τους από το νερό, γε­γονός που υποδηλώνει επιτόπια παραγωγή. Τα περισσότερα εργαλεία έχουν παραχθεί με άμεση κρούση σκληρού κρουστήρα, όπως φαίνεται από το μεγάλο βολβό που φέρουν. Λί­γα μόνο έχουν μικρό βολβό, πιθανώς λόγω χρή­σης διπολικής λάξευσης του πυρήνα. Τέλος, αρκετά παρουσιάζουν τεχνητή αφαίρεση του βολβού. […]»
Στο σύνολο οι ερευνητές ξεχώρισαν κάθε λογής εργαλεία, ενώ, όπως σημειώνουν, απουσιάζουν τελείως τα όστρακα αγγείων. Τα χαρακτηριστικά της λιθοτεχνίας, σύμφωνα πάντα με τους ερευνητές στα Ροδαφνίδια, ανήκουν στη Μέση Παλαιολιθική Εποχή, ενώ κάποια στοιχεία μπορούν ίσως να φτάσουν τη χρονολογία ζωής στο χώρο στο τέλος της Κατώτερης Παλαιολιθικής (200.000 χρόνια πριν από σήμερα).
Πριν περίπου δυο χρόνια, η κ. Νένα Γαλανίδου έφτασε στην περιοχή οδηγημένη από την ανακοίνωση των ερευνητών. Ο τότε αρμόδιος για τη Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, υφυπουργός Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων, Νίκος Σηφουνάκης, ενέταξε τη μελέτη σε πρόγραμμα χρηματοδότησης από τη Γενική Γραμματεία. Από τότε η κ. Γαλανίδου ξεκίνησε έναν πραγματικό αγώνα για να ξεπεραστούν τα όποια σημαντικά γραφειοκρατικά προβλήματα υπήρξαν. Σημαντικό ρόλο στο ξεπέρασμα των όποιων άλλων προβλημάτων υπήρξαν, έπαιξε τον τελευταίο χρόνο ο αντιδήμαρχος Πολιχνίτου, Νίκος Κατράνης.
Όπως η κ. Νένα Γαλανίδου δήλωσε στο «Ε», η ανασκαφή στα Ροδαφνίδια θα ξεκινήσει την ερχόμενη άνοιξη.

Τι ήταν στα Ροδαφνίδια; Το τοπίο στα Ροδαφνίδια έχει όλα τα στοιχεία των υπαίθριων καταυλισμών της Μέσης Παλαιολιθικής Εποχής, που ήταν κυρίως σε θέσεις παραλίμνιες, παραποτάμιες ή παρα­θαλάσσιες, με χαμηλούς λόφους και άφθονη πρώτη ύλη για την κατασκευή εργαλείων. Είναι γνωστό, εξάλλου, ότι κατά τη Μέση Παλαιολιθική Εποχή ο άνθρωπος προτιμούσε να κατασκηνώ­νει κοντά σε θερμές πηγές (η θερμοκρασία των νερών του Γλυφιά στα Ροδαφνίδια, ακόμα και το χειμώνα, είναι περίπου 30 βαθμοί Κελσίου και η ύπαρξη των θερμών πηγών του Λισβορίου ανά­γεται στην αρχή του Πλειστοκαίνου). Η αφθονία των πυρήνων κάνει πιθανότερο να χρησιμοποιήθηκε η περιοχή ως καταυλισμός-εργαστήριο παρά ως πέρασμα κυνηγών, ενώ η ύπαρξη μεγάλης ποικιλίας εργαλείων συνδυάζε­ται προφανώς με τις αυξημένες λειτουργικές ανάγκες της εγκατάστασης, όπως το κυνήγι, η αλιεία κοχυλιών από τον κόλπο της Καλλονής και η υλοτομία από τα μεγάλα δάση της περιοχής. Επειδή οι υπαίθριοι καταυλισμοί, κατά τη Μέση Παλαιολιθική Εποχή, χρησιμοποιούνταν κυρίως την άνοιξη και το καλοκαίρι, δεν είναι διόλου απίθανο τα πολλά, ανεξερεύνητα ως επί το πλείστον, σπήλαια του νησιού να προσέφε­ραν στους κατοίκους του καταφύγιο κατά τη διάρκεια των ψυχρών περιόδων. Η τοποθεσία φαίνεται ότι εγκαταλείφθηκε κατά την Προϊστορική Εποχή. Η συσχέτιση των ανωτέρω με τα ευρήματα του υπόλοιπου ελλαδικού και μικρασιατικού χώ­ρου είναι δύσκολη, και αυτό γιατί ελάχιστα δείγματα της Κατώτερης Παλαιολιθικής Εποχής έχουν βρεθεί, ενώ η Μέση Παλαιολιθική Εποχή στην Ελλάδα δεν είναι συστηματικά και τυπολο­γικά μελετημένη. Όμως, η γεωγραφική θέση της Λέσβου ανέ­καθεν ευνοούσε την επικοινωνία με την Ανατολία μέσω των πανάρχαιων δρόμων των στεπών της Τουρκίας. Δεν αποκλείεται, λοιπόν, η πολιτισμική αυτή συγγένεια, που χρονολογεί­ται από τη Νεολιθική Εποχή, να υπάρχει αποτυ­πωμένη και στην παλαιολιθική λιθοτεχνία των Ροδαφνιδιών, αποτέλεσμα του περάσματος των Ανθρωποειδών και αργότερα του Homo Sapiens από την Ασία προς τις ανατολικές ακτές της Μεσογείου και από εκεί στη Βαλκανική Χερσόνησο. Ο ρόλος της Λέσβου στην παλαιολιθική πε­ριπέτεια δεν είναι δυνατόν να διευκρινιστεί μόνο με τα παραπάνω δεδομένα - όμως καθίσταται βέβαιο πλέον ότι πήρε μέρος σ’ αυτήν. Η ανακά­λυψη και πλέον και η συστηματική επιστημονική ανασκαφή της παλαιολιθικής αυτής θέσης, πέρα από μια μικρή συμβολή στην τόσο σημαντική υπόθε­ση της ανθρωπογονίας μας, προβάλλει περισ­σότερο τα ερωτηματικά που περιμένουν να απαντηθούν από την πολλή δουλειά που μένει να γίνει. (Από το περιοδικό «Αρχαιολογία»)