Όταν πριν 42 χρόνια ήρθε στην Λέσβο ξεκίνησε η προσπάθεια να σωθούν τρία κοινοτικά ελαιοτριβεία σε Μανταμάδο, Πολιχνίτο και στην Αγία Παρασκευή και ένα σαπωνοποιείο στο Πλωμάρι τα οποία μετατράπηκαν στα πρώτα πολύκεντρα. Αυτό παρακίνησε και επιχειρηματίες να αξιοποιούν τα βιομηχανικά κτήρια του νησιού τα οποία είχαν βρεθεί σε αδράνεια.

Αφιέρωσε, όπως ο ίδιος επισημαίνει, τα πιο δημιουργικά χρόνια της πολιτικής του ζωής στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Απολιθωμένου Δάσους Σιγρίου. Το όνομά του όμως συνδέεται και με το Αρχαιολογικό Μουσείο Μυτιλήνης, το Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Αγίας Παρασκευής, καθώς είναι έργα που έγιναν με παρεμβάσεις του, έχοντας την ιδιότητα του δημόσιου λειτουργού.

Παρά ταύτα, εκείνος παραδέχεται πως αγαπάει το Μουσείο - Ελαιοτριβείο Βρανά καθώς είναι ένα έργο κάποιων φίλων, οι οποίοι εργάστηκαν είτε γιατί τους παρακίνησε, είτε γιατί τους επηρέασε και αγκάλιασαν αυτό το εγχείρημα.

«Για μένα και για όσους εργαστήκαν εδώ είναι ένα έργο ζωής, με την έννοια ότι είναι ένα προσωπικό έργο μιας ομάδας ανθρώπων. Το αγόρασαν οι ίδιοι, το έφτιαξαν μόνοι τους, βεβαίως μπήκαν σε προγράμματα ευρωπαϊκά, αλλά συνεισέφεραν και οι ίδιοι και το πιο σημαντικό είναι η συνεισφορά», είπε ο πρόεδρος της Εταιρείας Αρχιπέλαγος και π. Υπουργός Νίκος Σηφουνάκης ξεναγώντας το «Ε» στον μοναδικό αυτό χώρο.

«Η προσπάθεια αυτή ξεκίνησε πριν από 4,5 δεκαετίες. Αυτό όμως το κτίριο το αγαπήσαμε και προξενητής ήταν η Ευρυδίκη Σιφναίου την οποία είχε πλησιάσει ο τελευταίος του ιδιοκτήτης, Μιχαλάκης Βρανάς, κάνοντας της γνωστή την πρόθεσή του να το πουλήσει», είπε αναφερόμενος στο ιστορικό ίδρυσης του Μουσείου Ελαιοτριβείου Βρανά. Αυτή ήταν η απαρχή προκειμένου ο χώρος αυτός σήμερα να αποτελεί κόσμημα.

Αυτό το ελαιοτριβείο είναι το παλαιότερο της περιόδου έναρξης της βιομηχανικής επανάστασης στην Ευρώπη. Ξεκίνησε να γίνεται 1870, και σε σχέση με εκείνα της Αγίας Παρασκευής και του Μανταμάδου είναι 37 χρόνια παλαιότερο.

«Είναι ένα ξεχωριστό κτηριακό συγκρότημα και αυτό που έχω πει και θα το πω πολλές φορές είναι πως αν δεν έχουμε να το στηρίξουμε - γιατί ένα μουσείο δεν βγάζει ούτε τα λειτουργικά του έξοδα και όπως συμβαίνει με τα περισσότερα μουσεία δεν είναι κερδοφόρα - και να κλείσει αύριο το πρωί θα αντέξει ως οίκημα για άλλα 130 χρόνια, όσα άντεξε και τώρα γιατί κάναμε μια πολύ ωραία παρέμβαση με την ανακαίνιση».

Με ξεναγό τον Νίκο Σηφουνάκη

Το να βρεθεί κανείς σε έναν Μουσειακό χώρο δεν προοιωνίζει ότι θα μάθει όλα όσα εκείνος κρύβει. Όταν όμως «πομπός» είναι ο άνθρωπος εκείνος που μερίμνησε για την ανάδειξη και δημιουργία του τότε το μήνυμα της γνώσης και η μοναδικότητα των στιγμών είναι αναμφισβήτητα ανεπανάληπτα και αξιομνημόνευτα.

Ο ωραιότερος χώρος του Μουσείου, σύμφωνα με τον κ. Σηφουνάκη, είναι μια λαδαποθήκη που σώζεται χωρίς καμία αλλοίωση από τότε που κατασκευάστηκε το ελαιοτριβείο, πριν από 137 χρόνια. «Τα κιούπια είναι στο ίδιο σημείο, δεν έχει πάθει το παραμικρό κανένα. Το λιθόστρωτο είναι αυτό το οποίο υπήρχε από τότε, οι βαρέλες είναι εκείνες που υπήρχαν από τότε, το μηχάνημα επίσης στη θέση. Η διπλανή αίθουσα που είναι αφιερωμένη στη ζωή και στο έργο του Ελύτη, ήταν η ιδιωτική λαδαποθήκη της οικογένειας, εκεί δεν υπήρχε λιθόστρωτο, τα κιούπια σώζονταν μέσα στο χώμα ακέραια».

Μοναδικό χαρακτηρίζει και τον χώρο όπου έμενε ο φύλακας του Ελαιοτριβείου και αυτό γιατί, όπως εξηγεί, έχει μία δομή και κάτοψη αρχιτεκτονική κάπως μοναστηριακή.

Στην πινακοθήκη όπου κάποτε λειτουργούσε το καζάνι, σήμερα φιλοξενείται μία προθήκη με προσωπικά αντικείμενα του προέδρου της Εταιρίας Αρχιπέλαγος, σκηνοθέτη και ζωγράφου Νίκου Κούνδουρου και μία συλλογή με έργα σπουδαίων Ελλήνων ζωγράφων και συγκεκριμένα των Παναγιώτη Τέτση, Γιάννη Ψυχοπαίδη, Αλέκου Φασιανού, Ιωάννη Λασηθιωτάκη, Μιχάλη Μαδένη, Σωτήρη Σόρογκα, και Νίκου Στεφάνου που έκαναν ένα δώρο στο Μουσείο, εμπνευσμένοι από το ελαιοτριβείο και την ελιά.

Αίθουσα Ευρυδίκη Σιφναίου

Η «αίθουσα Ευρυδίκη Σιφναίου» ήταν αρχικά ένας ιδιωτικός χώρος της οικογένειας Βρανά, όπου στο πάνω μέρος έφτιαχναν σαπούνι , ενώ στο ισόγειο διατηρούσαν την δική τους σοδιά. Κατά την διάρκεια της αναστήλωσης εντοπίστηκαν στον χώρο αυτό τα αρχεία του ελαιοτριβείου που αντιστοιχούν στο διάστημα έναρξης των εργασιών του ελαιοτριβείου έως το 1960. Το αρχείο αυτό ψηφιοποιήθηκε από το Ίδρυμα της Τράπεζας της Ελλάδος υπό την επιμέλεια της Ευρυδίκης Σιφναίου, όταν τότε πρόεδρος του ήταν ο Γεράσιμος Νοταράς. «Είναι ίσως το πιο πλήρες αρχείο ελαιοτριβείου που υπάρχει και που σώζεται στην Ελλάδα», ανέφερε ο κ. Σηφουνάκης.

Από τον Οδυσσέα Ελύτη στον Νίκο Κούνδουρο

Στην είσοδο, που αποτελεί και την πρώτη αίθουσα ήταν κάποτε λαδαποθήκη με τα πήλινα κιούπια με το καθένα από αυτά να έχει χωρητικότητα 800 οκάδες λάδι και τις νεότερες κατασκευές του 1900 οι τεράστιες σιδερένιες ντάνες όπου μεταγγιζόταν το λάδι από τα κιούπια, μέσω μίας μηχανής που τόπο προέλευσης έχει την Νίκαια της Γαλλίας. Ακολούθως το λάδι τοποθετούνταν στα βαρέλια και μεταφερόταν με κάρο στο λιμάνι του Περάματος να φορτωθεί και να γίνει η εξαγωγή. Στο χώρο αυτόν της υποδοχής μπορεί κανείς να θαυμάσει τον αρχαίο λίθινο διπλό ληνό, που σχετίζεται άμεσα με την ύπαρξη Ελαιουργείου , που χρονολογείται βάση των κινητών ευρημάτων, κυρίως στην Ύστερη Αρχαιότητα.

Αυτός ο χώρος προετοιμάζει τον επισκέπτη για την ιστορία που κρύβει πίσω του αυτό το μοναδικό κτήριο ξεκινώντας με το ποίημα ‘Άξιον εστί’ του Οδυσσέα Ελύτη, που αναφέρεται στα 5 χωριά της Γέρας. Ακολουθεί η τιμητική ετικέτα με την προσωπογραφία του Νίκου Κούνδουρου πριν ξεκινήσει το έργο αναστύλωσης του ελαιοτριβείου με την καταρρέουσα καμινάδα. Υπενθυμίζεται ότι ο σκηνοθέτης Νίκος Κούνδουρος υπήρξε επί μία εικοσαετία πρόεδρος της εταιρείας Αρχιπέλαγος που δημιούργησε και διαχειρίζεται το Μουσείο. «Ο Νίκος Κούνδουρος αγάπησε χάρη στο Μουσείο την Λέσβο. Δεν ήταν όμως τυχαία η αγάπη του που συνέπεσε με την δική μου όσον αφορά τα ερείπια και κυρίως τα βιομηχανικά κτήρια. Αυτό γιατί η οικογένειά του, ο πατέρας του Σήφης Κούνδουρος, που ήταν Υπουργός Δικαιοσύνης του Ελευθερίου Βενιζέλου και Υπουργός Άμυνας - μεγάλη προσωπικότητα - ήταν ιδιοκτήτης ενός πυρηνελαιουργείου στον Άγιο Νικόλαο της Κρήτης. Άρα ο Κούνδουρος είχε ζήσει την ελιά, αγαπούσε την ελιά και την μυρωδιά της, γι’ αυτό αγαπούσε και αυτόν τον τόπο».

Στην συνέχεια απεικονίζονται σε φωτογραφία ο Μιχαλάκης Βρανάς - ο τελευταίος των Βρανάδων - και ο Νίκος Σηφουνάκης την ημέρα που υπογράφτηκε το συμβόλαιο αγοράς του ακινήτου. Ακολούθως θα συναντήσει κανείς σε φωτογραφία τον ιδρυτή του Μουσείου Βρανά Νικολάου. Το επώνυμο ήταν Νικολάου και Βρανάς το όνομα που στην συνέχεια αντιστράφηκαν, αυτό προκύπτει και από την επιγραφή που βρίσκεται στο Μουσείο «Βρανάς Νικολάου 1887» όταν ουσιαστικά δημιουργήθηκε το ελαιοτριβείο.

Οι φωτογραφίες που ακολουθούν αναδεικνύουν πτυχές της ιστορίας του Ελαιοτριβείου όπως εκείνη με τους κκ Αγιασώτη και Δεδέκη να βρίσκονται στο πιεστήριο και οι οποίοι είχαν την τύχη να παραβρεθούν και στα εγκαίνια του Μουσείου.

Σε προθήκη εκτίθενται όλα τα χρηστικά σκεύη για την ελιά και το λάδι, από εκείνα που χρησιμοποιούνταν στην μάζωξη στο χωράφι μέχρι τα σκεύη που υπήρχαν μέσα στην κατοικία για την χρήση και αποθήκευση του λαδιού. Ακόμη εκτίθενται και αντικείμενα από διάφορες τοπικές βιοτεχνίες τυποποίησης και εξαγωγής του λαδιού, με κάποιες από τις επιγραφές να χρησιμοποιούν και την τούρκικη γλώσσα αντικατοπτρίζοντας τις εμπορικές σχέσεις της εποχής. Από τον χώρο δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι πλάστιγγες, τα λαγήνια και τα βαρέλια. Στον εξωτερικό χώρο βρίσκονται αντικείμενα σημαντικά του Μουσείου, όπως το ξύλινο κάρο, που όπως προαναφέρθηκε ήταν εκείνο που μετέφερε τα βαρέλια στο λιμάνι.

«Μεταξύ των άλλων εκθεμάτων υπάρχει και το μόνο σωζόμενο λαγήνι με την επιγραφή Βρανάς - Γέρα, το οποίο είναι ένα έργο τέχνης. Θυμίζει θώρακα πολεμιστή, είναι σπάνιο, μοναδικό εκπληκτικό, πρόκειται για ένα αριστούργημα σαν τεχνική αλλά και σαν σχέδιο».

Στον κύριο χώρο παραγωγής του ελαιοτριβείου βρίσκονται τα μηχανήματα και σώζονται οι δύο μύλοι, ενώ όπως αναφέρθηκε υπήρχε και ένας τρίτος μύλος, ξύλινος κινητός. «Αυτό είχε να κάνει με τον φόρτο, με την μεγάλη παραγωγή που είχε η Γέρα. Ειδικά το ελαιοτριβείο είχε πολύ μεγάλη πελατεία και σε κρίσιμους μήνες όπου η παραγωγή ήταν στο ζενίθ της τότε χρησιμοποιούσαν και τον τρίτο μύλο. Είναι ένα ελαιοτριβείο με τρεις μύλους, τρία πιεστήρια, τρεις αντλίες και βεβαίως όλο τον μηχανισμό των λαβάλ, με τους ιμάντες μεταφοράς και την κίνηση. Σήμερα το Μουσείο - Ελαιοτριβείο, έχει ένα πλεονέκτημα, ότι με την ανακαίνιση με τα εγκαίνια να γίνονται το 2023 ο επισκέπτης πλέον έχει την δυνατότητα να δει να λειτουργεί η μηχανή, μία από τις 7 που σώζονται στον κόσμο, να δει τους ιμάντες μεταφοράς και τις τροχαλίες να γυρνάνε, να ξεκινάει ο μύλος με τις μυλόπετρες να γυρνάει και να λειτουργούν μία αντλία και το πιεστήριο και εφόσον του βάλεις και πολτό να παράγεται και λάδι. Αυτό είναι κάτι που δεν υπάρχει σε άλλα μέρη της Ευρώπης. Με την αείμνηστη Ρούρα Σιφναίου που ήταν ένα δραστήριο μέλος της εταιρείας Αρχιπέλαγος είχαμε γυρίσει σχεδόν όλη την ελαιοκομική Ιταλία και Γαλλία, βρήκαμε ελαιοτριβεία, αλλά δεν βρήκαμε τέτοιου είδους και δεν σώζονται στον βαθμό που σώζονται στη Λέσβο».