Πάνε χρόνια όταν ο φίλος μου ο Βασίλης μου δώρισε ένα δοκίμιο του Ρ. Μουζίλ με τίτλο «περί βλακείας». Αποφάσισα να το ξαναδιαβάσω την προηγούμενη βδομάδα μήπως έτσι καταλάβω ολόπλευρα συμπεριφορές που έλαβαν χώρα και μου φαίνονταν δυσνόητες ως τα όρια της ιδιωτείας.

Καταρχάς να υπογραμμίσω μια ρήση του Μουζίλ για να δείξω ακριβώς γιατί μιλώ και να μη θεωρηθεί μια κοινωνικοβιολογική ερμηνεία του «άλλου» που δεν μας ακουμπά «εμάς τους ομαλούς». Περιστασιακά όλοι είμαστε βλάκες, διότι οι γνώσεις και οι ικανότητες μας είναι ατελείς. Είμαστε στην ουσία αναγκασμένοι να κρίνουμε βιαστικά σε όλους τους τομείς της επιστήμης και της ζωής, προσπαθούμε όμως να έχουμε μάθει να κρατάμε αυτό το ελάττωμα σε όρια που μας είναι γνωστά, ώστε να το βελτιώνουμε όταν έχουμε την ευκαιρία και εστί να αποκτούν πάλι ορθότητα οι πράξεις μας.

Τί γίνεται όμως όταν αυτά τα όρια κάποιοι/κάποιες τα υπερβαίνουν συνέχεια; Για ποια είδους βλακεία μιλάμε τότε; Πώς συνδυάζεται αυτή η κατάσταση με την έλλειψη χαρακτήρα, τον κομπασμό, την ματαιοδοξία, όταν αυτή θίγει τις συμβάσεις της ευπρέπειας και κυρίως τον αυτοέπαινο, τη μεγαλοστομία, την περιαυτολογία, αναρωτιέται ο Μουζίλ. Μια τέτοια βλακεία αποκοιμίζει τη δυσπιστία την αφοπλίζει, και είναι ίχνος κουτοπονηριάς.

Ο Μουζίλ περιγράφει σε ένα παράδειγμα του, μια τέτοια κατάσταση. «Είναι μια κυρία, λέει, που επιθυμεί να μας εμπιστευτεί το μυθιστόρημα της ζωής της. Μιλάει πολύ για τον εαυτό της, γενικά μιλάει πολύ. Κρίνει κατηγορηματικά και κρίνει τα πάντα. Είναι ματαιόδοξη και επηρμένη. Γνωρίζει το καθετί και μας συμβουλεύει». Ο Μουζίλ θεωρεί ότι είναι βλάκας. Αλλά τι βλάκας ακριβώς. Υπάρχουν δύο ειδών βλακείας λέει ο Μουζίλ πέρα από την περιστασιακή. Η πρώτη, η απλή βλακεία είναι μια φτωχή στις παραστάσεις και τα λόγια και αδέξια στη χρήση τους. Προτιμά το κοινότοπο γιατί το εντυπώνεται βαθιά λόγω της συχνής επανάληψης. Είναι αόριστη στους συλλογισμούς και η σκέψη της παγώνει όταν έρχεται αντιμέτωπη με νέες εμπειρίες. Είναι ανεπίδεκτη διδασκαλίας αλλά ταυτόχρονα συμπαθητική και χαριτωμένη, μια καλλιτέχνης.

Από την άλλη πλευρά υπάρχει η εξεζητημένη βλακεία. Δεν είναι μια έλλειψη ευφυΐας αλλά η αποτυχία της, λόγω του ότι διεκδικεί επιδόσεις που δεν της ταιριάζουν. Είναι απόδειξη ενός ανεπαρκούς συντονισμού ανάμεσα στη μονομέρεια του συναισθήματος και μιας λογικής που δεν επαρκεί για να το χαλιναγωγήσει. Και φυσικά είναι η πιο επικίνδυνη. Όπως μας εξηγεί ο Μουζίλ, «ασφαλώς και δεν υπάρχει καμία σημαντική σκέψη την οποία η βλακεία δεν θα ήξερε πώς να χρησιμοποιήσει: είναι ευκίνητη προς όλες τις κατευθύνσεις και μπορεί να φορέσει όλα τα φορέματα της αλήθειας. Η αλήθεια αντίθετα έχει μόνο ένα φόρεμα και βρίσκεται πάντα σε μειονεκτική θέση». Ως πότε όμως αναρωτιέμαι. Και νομίζω ότι η απάντηση δίνεται όταν ο κόσμος πει, φτάνει πια!

* Ο Στράτος Γεωργούλας είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Αιγαίου.