Οι μεγάλες επαναστάσεις, όπως είναι η Γαλλική Επανάσταση του 1789 και η Ρωσική Επανάσταση του 1917 διακήρυξαν και πρόβαλαν διεθνώς προοδευτικές -για την εποχή τους- ιδέες (ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη)· τελικά, όμως, μετά την αποτυχία της εφαρμογής, στην πράξη, των επαναστατικών ιδεών και τα αρνητικά αποτελέσματα που είχαν -γενικότερα- στην εξέλιξή τους αυτές οι επαναστάσεις, οι προοδευτικές ιδέες απαξιώθηκαν, με αποτέλεσμα να ενισχυθούν πολλές από τις παλιές αναχρονιστικές ιδέες, οι οποίες και αποτέλεσαν, στη συνέχεια, την βάση της αντεπαναστατικής ιδεολογίας.

Και οι δυο παραπάνω επαναστάσεις, για να επικρατήσουν και να διατηρήσουν την επαναστατική τους εξουσία, χρειάστηκε -για το διάστημα που μεσολάβησε από την έναρξη μέχρι την κατάρρευσή τους- να στείλουν στο θάνατο εκατομμύρια ανθρώπων-αντίπαλους αλλά και αθώους.

Και το γεγονός που χαρακτηρίζει και τις δυο επαναστάσεις είναι ότι ανάμεσα στα θύματα της επανάστασης ήταν και όλα «τα παιδιά της επανάστασης», που οδηγήθηκαν στην λαιμητόμο ή στο εκτελεστικό απόσπασμα, κατηγορούμενοι για «εσχάτη προδοσία». Έτσι δικαιολογείται ιστορικά και η φράση «η επανάσταση τρώει τα παιδιά της»!

Και στις δυο περιπτώσεις, ενώ ξεκίνησαν ως λαϊκά και αντιαυταρχικά κινήματα, στη συνέχεια εξελίχθηκαν σε αντιδημοκρατικά, τρομοκρατικά και αυταρχικά καθεστώτα («η επανάσταση, όταν γίνεται καθεστώς, αρνείται την επανάσταση»), για να καταρρεύσουν στο τέλος, ανοίγοντας το δρόμο στην «παλινόρθωση» των παλαιών καθεστώτων, τα οποία επιβλήθηκαν εκσυγχρονισμένα «επί το δημοκρατικότερον»!

Εξαίρεση, ως προς τα πολιτικά αποτελέσματά της αποτελεί η Αμερικάνικη Επανάσταση για την ανεξαρτησία των ΗΠΑ (1775-1783), η οποία, χρονικά, προηγήθηκε από την Γαλλική και ιδεολογικά υπήρξε ο προπομπός της, διότι, πρώτη αυτή, εφάρμοσε στην πράξη τις πολιτικές ιδέες του Γαλλικού Διαφωτισμού. Με την αμερικάνικη επανάσταση εδραιώθηκε το πρώτο δημοκρατικό πολίτευμα, χωρίς να διολισθήσουν οι πρωταγωνιστές της στην δικτατορική συγκέντρωση των εξουσιών και, βεβαίως, χωρίς «εκκαθαρίσεις» «συντρόφων» ή αντιπάλων.

Το επαναλαμβανόμενο, ιστορικά, φαινόμενο της διολίσθησης των επαναστάσεων σε εσωτερικές συγκρούσεις, οι οποίες εκτοπίζουν το αρχικό ιδεολογικό έρμα και επιφέρουν, τελικά, το ναυάγιό τους, δεν απέφυγε ούτε η Ελληνική Επανάσταση του 1821, η οποία θα είχε οικτρή κατάληξη (λόγω των εμφύλιων συγκρούσεων του 1823-25), εάν δεν επενέβαιναν, λίγο πριν από την κατάλυσή της, οι «Προστάτιδες Δυνάμεις», για να καταναυμαχήσουν τον τουρκο-αιγυπτιακό στόλο, στο Ναβαρίνο.

Ένα από τα θετικά αποτελέσματα των μεγάλων ιστορικών επαναστάσεων, της Γαλλικής και της Ρωσικής είναι ότι το μήνυμα που εξέπεμψαν, ευρύτερα, στον κόσμο, κατά την έκρηξή τους και προτού επέλθει ο ιδεολογικός εκφυλισμός τους, συγκίνησε τους λαούς που ζούσαν σε ανελεύθερα καθεστώτα και τους κινητοποίησε, για να διεκδικήσουν την φιλελευθεροποίηση των καθεστώτων ή την εθνική τους ελευθερία, όπως συνέβη με τους υπόδουλους, υπό τον οθωμανικό ζυγό, Έλληνες, οι οποίοι παραδειγματίστηκαν από την Γαλλική Επανάσταση («η Γαλλική Επανάσταση μας άνοιξε τα μάτια», κατά τον Θ. Κολοκοτρώνη)!

Τα ερωτήματα που προκύπτουν από την μελέτη της ιστορίας των μεγάλων επαναστάσεων είναι:

1. Εάν τα όποια θετικά αποτελέσματα που είχαν αυτές οι επαναστάσεις, βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα, άξιζαν, για να χυθεί τόσο αίμα, να θυσιαστούν, στο όνομα της επανάστασης, εκατομμύρια ανθρώπων;
2. Εάν οι επαναστάσεις περιορίζονταν στην συνταγματική κατοχύρωση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των πολιτικών ελευθεριών (εγκαθίδρυση συνταγματικής μοναρχίας στην Γαλλία - συνέχιση της πολιτικής Κερένσκυ στην Ρωσία), και απέφευγαν τα «άλματα στο κενό», τις ριζικές καθεστωτικές αλλαγές που δεν είχαν ωριμάσει στο σύνολο της κοινωνίας και τις οποίες ήταν ανέτοιμη η κοινωνία να τις δεχθεί, ποια θα ήταν η εξέλιξη αυτών των χωρών και ευρύτερα του κόσμου;
3. Εάν είχε αποφευχθεί η «Τρομοκρατία» του Ροβεσπιέρου στην Γαλλία και η περίοδος του «Σταλινισμού» στην Ρωσία, ποια θα ήταν η γονιμοποιός επενέργεια των επαναστατικών ιδεών στην ιστορική πορεία της ανθρωπότητας;
4. Και το τελικό και σημαντικότερο ερώτημα: Είναι δυνατόν να εκλείψουν οι αιτίες που υποβαθμίζουν την ζωή των ανθρώπων με αναίμακτες, ειρηνικές επαναστάσεις;

Ο φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης μας δίνει την δική του απάντηση για το πώς εννοεί την επανάσταση: «η επανάσταση δεν σημαίνει χείμαρρους αίματος, την κατάληψη των Χειμερινών Ανακτόρων κ.ο.κ. Η επανάσταση σημαίνει τον ριζικό μετασχηματισμό των θεσμών της κοινωνίας».

Ο ειρηνικός, όμως, και χωρίς την επαναστατική βία «ριζικός μετασχηματισμός των θεσμών της κοινωνίας», προϋποθέτει, ως κεκτημένου, την ύπαρξη δημοκρατικού καθεστώτος, μέσα στο οποίο μπορεί να διεξαχθεί η ελεύθερη αντιπαράθεση των ιδεών, να συνειδητοποιηθεί από την κοινωνία η αναγκαιότητα των θεσμικών αλλαγών και να συντελεστεί η αλλαγή νοοτροπίας και η ωριμότητα των πολιτών, με τελικό αποτέλεσμα οι πολίτες να εγκρίνουν τις προτεινόμενες αλλαγές και να υποστηρίξουν την εφαρμογή τους.

Και, βεβαίως, ο σημαντικότερος παράγοντας, που εγγυάται την σταδιακή και ειρηνική μετάβαση της κοινωνίας στον μετασχηματισμό της είναι η δημοκρατική παιδεία, μέσα στην οποία και μέσω αυτής μπορούν να διαπλαστούν, όπως επισημαίνει ο Καστοριάδης, οι δημοκρατικοί πολίτες, οι οποίοι θα υποστηρίξουν τον «ριζικό μετασχηματισμό της κοινωνίας».

Τέτοιες ειρηνικές επαναστάσεις-σπουδαίες μεταρρυθμίσεις έχουν πραγματοποιηθεί στο παρελθόν και πραγματοποιούνται και στην εποχή μας, μέσα στα πλαίσια του δημοκρατικού καθεστώτος, όπως είναι η κατοχύρωση της ανεξιθρησκίας και η (μερική ή ολική) αποσύνδεση του κράτους από την Εκκλησία, η καθιέρωση της οχτάωρης εργασίας, η ισότητα των γυναικών (ισοπολιτεία και ισονομία των γυναικών), η καθολική και δωρεάν εκπαίδευση, η αναγνώριση των δικαιωμάτων των ομοφύλων, οι απαλλοτριώσεις για λόγους κοινωνικού ή δημόσιου συμφέροντος, η δημιουργία Ανεξάρτητων Αρχών, η δωρεάν περίθαλψη, η πολυφωνική ενημέρωση, η δημιουργία του κοινωνικού κράτους, η θέσπιση του κατώτατου μισθού και του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος κ. ά.

Από τα παραπάνω συνάγεται ότι μπορούμε να αποφύγουμε τις βίαιες και αιματηρές επαναστάσεις, κατά τις οποίες ισχύει, κατά τον David Armitage, ότι «κάθε μεγάλη επανάσταση εμπεριέχει και έναν εμφύλιο πόλεμο», και να προχωρήσουμε, βήμα-βήμα, με δημοκρατικές διαδικασίες και ειρηνικό τρόπο, στις αναγκαίες θεσμικές αλλαγές που αναβαθμίζουν ποιοτικά την ζωή των πολιτών και επιφέρουν την σταδιακή ανανέωση της κοινωνίας μας.

Υπάρχει, όμως, και η περίπτωση, όπου η επαναστατική βία καθίσταται αναπότρεπτη και αυτή είναι όταν τίθεται σε κίνδυνο το δημοκρατικό πολίτευμα ή όταν έχει καταλυθεί πραξικοπηματικά η Δημοκρατία και έχει επιβληθεί δικτατορικό καθεστώς. Τότε -αναγκαστικά- τίθεται σε ισχύ η ακροτελεύτια διάταξη του ελληνικού Συντάγματος: «Η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων, που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσον εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με την βία»!

Ευτυχώς, στην Ελλάδα, η Δημοκρατία μας απέδειξε ότι παραμένει δυνατή και στις μεγάλες κρίσεις που πέρασε, την τελευταία δεκαετία και σε αυτήν που περνά, σήμερα, της πανδημίας του κορονοϊού· αυτό, βέβαια, δεν πρέπει να μας κάνει να εφησυχάζουμε, διότι επίδοξοι Χιτλερίσκοι «φυτρώνουν και… θάλλουν» και «εν μέσω Δημοκρατίας»!