Όσες φορές παρουσιάζεται κάποιο φαινόμενο κοινωνικής παθογένειας που σχετίζεται με τη συμπεριφορά των παιδιών γίνονται πολλές συζητήσεις σε μια προσπάθεια να επισημανθεί το αίτιο αυτής της συμπεριφοράς, να ευρεθεί το σχετικό «φάρμακο» και να αποφευχθούν παρόμοια περιστατικά στο μέλλον. Κατά κανόνα οι συζητήσεις καταλήγουν στο ό τι η συγκεκριμένη στάση και συμπεριφορά είναι «θέμα….. παιδείας», με την έννοια της αγωγής, αλλά δεν ξεκαθαρίζεται ποιας ακριβώς παιδείας. Γιατί οι παράγοντες αγωγής και παιδείας είναι πολλοί, όπως η οικογένεια, το σχολείο, η Εκκλησία, το κοινωνικό περιβάλλον και οι παρέες, το φυσικό περιβάλλον, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης κ.λπ. Όλοι αυτοί οι παράγοντες συμβάλλουν ο καθένας με τον τρόπο του στην οικοδόμηση της προσωπικότητας του παιδιού. Και είναι βέβαιο πως δεν ευθύνεται το παιδί γι’ αυτό που γίνεται, αλλά κάποιος άλλος που δεν έκανε καλά αυτό που έπρεπε να κάνει και έχασε το παιδί ή, αντίθετα, το έκανε πολύ καλά και το κέρδισε.

Τώρα τελευταία συζητείται το θέμα της εξάρτησης των παιδιών από το κινητό τηλέφωνο, το διαδίκτυο και τα άλλα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας και πιστεύεται πως η οικογένεια είναι ο παράγοντας εκείνος που μπορεί να βοηθήσει στην απεξάρτηση των παιδιών από αυτά και τη σωτηρία τους από τις ολέθριες συνέπειες που μπορεί αυτή η εξάρτηση να έχει για την σωματική και ψυχοπνευματική τους ανάπτυξη και διαμόρφωση. Βέβαια, κανείς δεν αμφισβητεί τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει η οικογένεια στα διάφορα στάδια της κοινωνικής εξέλιξης και την προσφορά της, θετική ή αρνητική, στη διαδικασία της ανθρωποποίησης ή της απανθρωποποίησης του ανθρώπου.

Είναι «θέμα ..οικογένειας», λοιπόν, η απεξάρτηση των παιδιών από τα κινητά και το διαδίκτυο, η απομάκρυνσή τους από αυτό τον κήπο στον οποίο φυτρώνουν όλα τα άνθη του καλού και του κακού. Αυτή είναι που θα θέσει τα θεμέλια της προσωπικότητας του παιδιού και πάνω σε αυτά θα χτίσουν οι άλλοι παράγοντες που ακολουθούν, όπως το σχολείο. Ας μη λησμονούμε πως η ψυχοκοινωνική θεωρία του Erikson αποδίδει πολύ μεγάλη σημασία στα προσχολικά χρόνια της ζωής του παιδιού, τότε που η οικογένεια αποκλειστικά έχει στη διάθεσή της το παιδί και αυτά τα χρόνια μπαίνουν τα θεμέλια της προσωπικότητάς του. Τότε, λέει, μέσω της αγάπης και περιποίησης αυτό αναπτύσσει τα βασικά συναισθήματα της εμπιστοσύνης, της ασφάλειας, της αισιοδοξίας και της ελπίδας. Τότε συνειδητοποιεί τον εαυτό του, αναπτύσσει το αίσθημα ότι ασκεί έλεγχο στον εαυτό του και στο περιβάλλον και αποκτά αυτονομία. Τότε το παιδί, όταν αισθάνεται ότι τα οικεία πρόσωπα το ενθαρρύνουν και το ενισχύουν να εξερευνήσει αυτόβουλα το περιβάλλον, αναπτύσσει το συναίσθημα της πρωτοβουλίας, ενώ, αντίθετα, όταν νιώθει ότι οι γονείς του θεωρούν αυτές τις πρωτοβουλίες ενοχλητικές, γελοίες, περιττές και ανάρμοστες, αναπτύσσει το αίσθημα της ενοχής.

Όμως, για ποια οικογένεια μιλούμε; Υπάρχουν σήμερα πολλές «σωστές» οικογένειες, οικογένειες που μπορούν, έστω και αν το θέλουν, να παίξουν δημιουργικά τον ρόλο τους; Έχουν τον απαραίτητο εξοπλισμό και χρόνο που απαιτείται, για να παίξουν σωστά τον παιδαγωγικό τους ρόλο; Οι γονείς έχουν τις απαραίτητες γνώσεις που θα τους βοηθήσουν να κατευθύνουν σωστά το παιδί τους; Πολύ φοβούμαι πως όχι! Κάποιος έλεγε πως το παιδί συνήθως αποτυγχάνει να κάνει αυτά που του λένε οι γονείς, αλλά ποτέ δεν απέτυχε να κάνει αυτά που βλέπει. Και εδώ υπεισέρχεται η σημασία του παραδείγματος ως παράγοντα διαμόρφωσης της προσωπικότητας του παιδιού. Τη δύναμη του παραδείγματος είχαν τονίσει οι αρχαίοι Έλληνες διανοούμενοι. Αυτοί το θεωρούσαν εξόχως συντελεστικό στην ηθικοποίηση των παιδιών. Ο Δημόκριτος έλεγε «η σωφροσύνη του πατέρα είναι ο πιο σημαντικός οδηγός για τα παιδιά» (Diels-Kranz, Αποσπ. Προσωκρ. ΙΙ 68, Β 208: πατρός σωφροσύνη μέγιστον τέκνοις παράγγελμα». Ο Πλάτων ζητούσε από τους νομοθέτες να φροντίζουν, ώστε οι μεγάλοι να μην κάνουν και να μη λένε αισχρότητες, για να μη δίνουν το κακό παράδειγμα στους νέους, γιατί, όπως έλεγε, «όπου οι ηλικιωμένοι είναι αναίσχυντοι, εκεί είναι επόμενο και οι νέοι να είναι αναιδέστατοι» (Νόμ., Ε 729 b,c: όπου αναισχυντούσι γέροντες ανάγκη και νέους ενταύθα είναι αναιδεστάτους). Ο ίδιος πρόσθετε πως «όποιος δίνει συμβουλές στους άλλους πρέπει να αποδεικνύει ότι τις εκτελούσε και ο ίδιος σε όλη του τη ζωή» (Νόμ. Ε 729 c). Και κατά τον Ξενοφώντα δεν αρκεί να διδάσκονται τα παιδιά ότι πρέπει να υπακούουν στους άρχοντες, να είναι φρόνιμα και να έχουν εγκράτεια στο φαγητό και το ποτό, αλλά πρέπει να παραδειγματίζονται σε αυτά από τους μεγαλύτερούς τους (Κύρ. Παιδ. Α ΙΙ 8: Μέγα συμβάλλεται εις το μανθάνειν σωφρονείν τους παίδας ότι και τους πρεσβυτέρους ορώσιν ανά πάσαν ημέραν σωφρόνως διάγοντας). Αλήθεια, ποιο παράδειγμα δίνουν στα παιδιά τους οι πιο πολλοί γονείς; Και αυτοί, τον λίγο χρόνο που βρίσκονται στο σπίτι, κάθονται με ένα τηλέφωνο στο χέρι και προσπαθούν να εκπληρώσουν κάποιες «υποχρεώσεις» τους ή να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες τους, αδιαφορώντας για την παρουσία των παιδιών. Οι γονείς δε βρίσκονται με παραγωγικό τρόπο στο σπίτι, δεν παίζουν τον παιδαγωγικό τους ρόλο. Είναι «ωσεί παρόντες»!

Όμως υπάρχει και κάτι άλλο. Είναι κάπως υποκριτικό και ανεύθυνο η Πολιτεία να επιρρίπτει ευθύνες στην οικογένεια που η ίδια με κάθε τρόπο προσπαθεί να αποδυναμώσει. Αυτή με τα νομοθετήματά της μετέτρεψε τον «ιερό» θεσμό του γάμου σε μια υπόθεση «συμφωνίας» και «συναλλαγής», με αποτέλεσμα τα μισά ζευγάρια σήμερα να είναι χωρισμένα, όπως λέγεται, και τα άλλα μισά να ετοιμάζονται να χωρίσουν! Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως είναι ευθύνη της Πολιτείας να αντιμετωπίσει τα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας και όχι της οικογένειας ή του σχολείου. Το είχε πει ξεκάθαρα ο Πλάτων στον Μενέξενό του, πως «το πολίτευμα είναι τροφή για τους ανθρώπους, το σωστό ανθρώπων ενάρετων, ενώ το αντίθετο ανθρώπων κακών» ( 238 b: Πολιτεία γαρ τροφή ανθρώπων εστί, καλή μεν αγαθών, η δε εναντία κακών). Αλήθεια, το κράτος μας με την πολιτειακή του οργάνωση , την πολιτική του ηγεσία, την υπαλληλική του εκπροσώπηση, με τα διατάγματα που εκδίδει, τις αποφάσεις που παίρνει, τους νόμους που θεσπίζει, με τους μηχανισμούς διοίκησης και τη δικαιοσύνη κ.τλ., με όλα αυτά που την καθιστούν κύριο ρυθμιστή όλων των ζητημάτων που σχετίζονται με την οικογένεια και την εκπαίδευση δίνει «σωστή τροφή» στους πολίτες και ενισχύει την οικογένεια να παίξει σωστά τον παιδαγωγικό της ρόλο και να μπορέσει να διαπλάσει το ήθος των παιδιών και να τα βοηθήσει να αποκτήσουν μια συγκροτημένη προσωπικότητα; Αμφιβάλλω γι’ αυτό…